Jong & oud halen meer geluk uit de natuur en blijven gezonder en ervaren minder stress

Een groene omgeving: goed voor je gezondheid

Wageningen University & research dr. ir. M Stuiver 20 oktober 2021

Of het nu gaat om een ​​korte wandeling of urenlang dwalen in de natuur, samen groenten verbouwen in een gemeenschappelijke moestuin of werken in een kantoor vol planten: een groene omgeving voelt goed. En groen IS goed. Contact met de natuur verhoogt het geluk en vermindert stress. Het bevordert de vitaliteit en creativiteit en stimuleert de menselijke interactie. Daarom werken onderzoekers van Wageningen University & Research (WUR) aan een aantal Green Impact for Health-projecten.

Toen in de jaren tachtig de relatie tussen vegetatie en gezondheid werd onderzocht, waren de bevindingen zo opmerkelijk dat het toonaangevende tijdschrift Science (1984) erover bericht. De Amerikaan Roger Ulrich toonde aan dat patiënten die na een galblaasoperatie uitzicht hadden op groene bomen sneller herstelden dan degenen die naar een bakstenen muur keken. Deze studie maakte de weg vrij voor een schat aan onderzoek naar de helende werking van de natuur. ‘Uit Nederlands onderzoek blijkt ook dat mensen die in een groene omgeving wonen zich vaak gezonder voelen en minder ziek worden. Vegetatie vermindert stress op verschillende manieren, waaronder het feit dat kijken naar de natuur een rustgevend effect heeft. Vegetatie stimuleert de menselijke interactie en stimuleert kinderen tot meer gevarieerd spel', zegt onderzoeker Sjerp de Vries. ‘Kinderen in groene wijken hebben bijvoorbeeld vijftien procent minder kans op overgewicht.’

Vegetatie en het gebruik van ADHD-medicatie door kinderen

Hoe groener de leefomgeving, hoe minder kinderen van vijf tot twaalf jaar ADHD-medicatie slikken. In samenwerking met twee gezondheidsgerelateerde onderzoeksinstituten, het NIVEL en het Julius Centrum (UMC), heeft WUR de relatie onderzocht tussen hoe groen de leefomgeving is en het gebruik van ADHD-medicatie zoals Ritalin. Er is gebruik gemaakt van gegevens uit de Achmea Gezondheidsdatabase van bijna 250.000 kinderen. De woonomgeving wordt gedefinieerd als een cirkel met een straal van 250 meter rondom de woning.

Hoe groener de leefomgeving, hoe lager het gebruik van ADHD-medicatie in deze leeftijdsgroep. De relatie was het sterkst in de armste buurten en afwezig in de rijkste buurten (op basis van de vastgoedwaarde van de woningen). Deze bevindingen komen overeen met die van ander onderzoek, dat ook een sterker verband vond tussen de aanwezigheid van vegetatie en gezondheid bij mensen met een lagere sociaaleconomische status.

Wil je weten waarom kinderen in een groene omgeving minder ADHD-medicatie slikken, lees dan: Meer groen, minder ADHD (maar alleen in arme wijken).

Groene ruimte in de leefomgeving

Maar niet iedereen heeft gemakkelijk toegang tot een tuin, een park of groen in de buurt. ‘Voor kwetsbare groepen, zoals ouderen en mensen met een lage sociaaleconomische status, heeft groen een belangrijk voordeel’, zegt onderzoeker Jan Hassink. 'Het verbetert de gezondheid en het welzijn, en toegang tot groene ruimten kan sociaaleconomische gezondheidsverschillen helpen verkleinen. Dit zijn verschillen in gezondheid en sterfte tussen mensen met een hoge en mensen met een lagere sociaaleconomische status in de samenleving. Toch heeft deze laatste groep vaak geen gemakkelijke toegang tot groen. Bovendien is de kwaliteit en het onderhoudsniveau van groen in hun leefomgeving vaak lager, waardoor het groen waarschijnlijk een minder positieve impact heeft. Bovendien heeft deze groep een beperkter actiebereik en gaat ze minder naar een bos verder van huis.'

Daarom onderzoeken de onderzoekers hoe ze samen met bewoners achterstandswijken in Arnhem en Nijmegen kunnen vergroenen, zodat alle bewoners meer contact hebben met groen en daar actief gebruik van maken. Onderzoeker Lenneke Vaandrager is projectleider in consortium PARTIGAN: ‘We onderzoeken hoe bewoners parken gebruiken en waarderen. We monitoren herontwikkelingsprojecten die leiden tot groenere straten en beoordelen de impact op gezondheid en welzijn. En we willen de mening van bewoners weten over groene burgerinitiatieven. Dit zijn initiatieven zoals buurttuinen die door bewoners zelf zijn aangelegd, waar ze allemaal de handen uit de mouwen steken en maaltijden bereiden met groenten en kruiden uit eigen tuin. Wat we verwachten te zien is dat wanneer mensen in de moestuin werken, ze meer sociale interactie hebben, minder stress ervaren en zich gezonder voelen. We willen monitoren of ze ook gezonder leven, omdat ze actiever zijn en gezonder eten.’

Groene gezondheids(zorg)zorg

In het project 'Een groene tuin, een gezonde tuin' werken we momenteel samen met het Nederlands Instituut voor Onderzoek in de Gezondheidszorg (NIVEL) om te onderzoeken of een groene tuin aan huis bijdraagt ​​aan gezonde stadsbewoners. Projectleider Sjerp de Vries: 'We verwachten dat groen in particuliere tuinen een belangrijk deel uitmaakt van de totale hoeveelheid beschikbaar groen, vanwege de bijzondere relatie die mensen hebben met hun 'eigen' flora en de nabijheid ervan. Een aanvullende vraag is of een gebrek aan dergelijke particuliere begroeiing kan worden gecompenseerd door openbare parken in de buurt van of in woonwijken.' Bij een groot aantal gemeenten wordt momenteel onderzocht of er een tuin aanwezig is, hoe groot deze tuin is en hoeveel begroeiing deze bevat. Gedetailleerde luchtfoto's geven deze informatie. Deze foto's worden ook gebruikt om eventuele andere vegetatie in de buurt in kaart te brengen. In een tweede stap worden deze gegevens gekoppeld aan NIVEL-gegevens over de gezondheid van zo'n 2 miljoen inwoners. Dit maakt het mogelijk om verbanden tussen beide te analyseren.

Gezond groen in en rond scholen

Niet alleen in Arnhem en Nijmegen krijgen bewoners de kans om actiever met de natuur om te gaan en gezonder te eten. Kinderen in Amsterdam zien dagelijks hoe appels en peren groeien in de schoolboomgaard en hoe ze kunnen helpen bij het onderhoud van de bomen en het oogsten van het fruit. Hier is WUR betrokken bij Fruit4Schools, een initiatief dat ouders en kinderen op een leuke en vooral natuurlijke manier kennis laat maken met gezonde voeding. Basis- en middelbare scholen, lokale bedrijven, gemeenten en andere geïnteresseerden werken samen om fruit te produceren op schoolterreinen. Projectleider Marc Ravesloot: ‘Dit hangt samen met milieueducatie: de kinderen eten het fruit dat ze in de klas hebben verbouwd, zo nodig aangevuld door de lokale groenteboer. Kinderen en hun ouders worden zich meer bewust van hoe het voedsel dat ze elke dag eten wordt geproduceerd en wat de impact van gezonde voeding op hun welzijn is.’

Voldoende bewegen hoort ook bij een gezonde levensstijl. Daarom wordt een aantal scholen omgevormd tot ‘Gezonde Schoolpleinen’. Op een gezond schoolplein kun je je verstoppen in de struiken, over boomstammen klauteren of met je laarzen aan in plassen stampen. Kortom, het is een plek waar kinderen de ruimte hebben om te spelen in een uitdagende en groene omgeving. WUR heeft samen met TNO op vier basisscholen onderzoek gedaan naar de impact van dergelijke herontwikkelingen. De onderzoekers keken naar de mate van lichamelijke activiteit, het cognitief functioneren, het leefklimaat op het schoolplein en in de klas en, meer in het algemeen, het sociaal en emotioneel welzijn van de kinderen. Wat ze constateerden was dat er volgens de kinderen minder gepest wordt op de speelplaats en minder kinderen buitengesloten worden in de pauzes, waarschijnlijk vooral door de grotere variatie aan speelmogelijkheden die de nieuwe schoolpleinen bieden.

Groene gezondheids(zorg)zorg

Niet alleen scholen verruilen hun grijze plavuizen voor planten en bomen. Dit gebeurt ook in de zorg. ‘Klanten werken bijvoorbeeld op zorgboerderijen, waarvan er nu 1.200 in Nederland zijn’, zegt Jan Hassink. 'Ze voeren de dieren of werken in de moestuin. De boeren zorgen voor de zorg. De rust en open ruimte van het platteland versterken het welzijn van de cliënten: ze ervaren minder stress, angst of pijn. Deze activiteiten zijn populair bij verschillende groepen cliënten, zoals mensen met een verstandelijke beperking of psychische problemen, kwetsbare ouderen en jongeren met gedrags- en emotionele problemen. Het is voor hen een kans om op een zinvolle manier deel te nemen aan de samenleving.’

De onderzoekers willen weten wat deelnemers en hun mantelzorgers van deze vorm van zorg vinden. ‘Vroeger waren de deelnemers gehuisvest in zorginstellingen, maar tegenwoordig wordt de zorg vooral thuis verleend. Dit kan alleen als de last voor de mantelzorgers wordt verlicht, bijvoorbeeld door het beschikbaar stellen van passende dagbesteding. Samen met stakeholders kijken we naar de werkingsprincipes en aandachtspunten en verbeterpunten waarmee we samen een kwaliteitskader voor de zorglandbouw creëren’, zegt Hassink.

Zinvolle dagbesteding is ook belangrijk voor thuiswonende mensen met dementie en hun mantelzorgers. Volgens Vaandrager is het nog lastig om geschikte kinderopvang te vinden. ‘Als je op zoek bent naar dagbesteding, vind je de mogelijkheden vaak beperkt tot spelletjes en koffie. Veel mensen met dementie hebben echt baat bij iets anders. Ze zijn gelukkiger als ze actief zijn, een groot deel van de dag buiten zijn en zelf kunnen kiezen wat ze willen doen. We zien de laatste tijd een aantal groene initiatieven opduiken in steden, van tuinieren tot het verzorgen van dieren. Omdat dit een relatief nieuw type dagbesteding is, weten we nog weinig over de diversiteit en waarde van deze groene initiatieven. Het doel van ons onderzoek is om de kenmerken van groene initiatieven in stedelijke gebieden te onderzoeken en de betekenis van deze groene initiatieven voor mensen met dementie en hun mantelzorgers te achterhalen.’

Pluk de vruchten pluktuin in Nijmegen is een historische tuin met een boomgaard, kassen en moestuinen. De activiteiten zijn gebaseerd op gezond eten, bewegen en tuinieren. Deelnemers (mensen met dementie) zaaien, planten, wieden en oogsten en helpen bij het bereiden van maaltijden die ze vervolgens samen eten. Het is het initiatief van een sociaal ondernemer.

Hoeve Klein Mariëndaal in Arnhem is een stadsboerderij met een kwekerij, een bloemen- en kruidentuin, een theesalon en een verscheidenheid aan dieren die rondlopen, waaronder een ezel, kippen en konijnen. Met ondersteuning van een creatief therapeut en vrijwilligers kunnen mensen met dementie kiezen uit een scala aan activiteiten zoals tuinieren, wandelen en schilderen.

‘Ik sta hier in mijn laarzen, gewoon buiten aan het werk, als een soort boer. Met een spade en een schop. Als ik dan aan het eind van de dag naar huis ga, voel ik me geweldig. (Deelnemer, 61 jaar)

‘Ik voel me niet echt een klant, het is meer alsof ik er gewoon werk. En zo behandelen ze mij daar ook. Ik kan dingen zelfstandig.’ (Deelnemer, leeftijd onbekend)

Groene ruimtes en stadswarmte

Groene ruimtes zorgen er ook voor dat we ons op een warme zomerdag in de stad comfortabel voelen. Een goede hoeveelheid stadsvegetatie, verspreid over een groot gebied, gaat de stadswarmte tegen. WUR deed onderzoek naar de bijdrage van stedelijke vegetatie aan het zogenaamde thermisch comfort: hoe prettig of onprettig de combinatie van temperatuur, wind, vochtigheid en straling voelt. De conclusie is ondubbelzinnig: stedelijke vegetatie helpt ons om ons "thermisch" comfortabel te voelen. Water of de schaduw van gebouwen zijn, in onze perceptie, niet in dezelfde klasse als bomen als het gaat om hun verkoelende effect. Uit de meetgegevens die worden verzameld door rond te fietsen op twee bakfietsen vol meetapparatuur, blijkt ook dat groen in een stad koele eilanden zijn. Tien procent meer boombedekking resulteert bijvoorbeeld in een luchttemperatuur die minimaal drie graden lager is. Door klimaatverandering zal de warmte in steden toenemen en zal thermisch comfort een belangrijker onderwerp worden bij het ontwerpen van buitenruimtes.

Planten en het binnenklimaat

De lucht die we op een zonnige dag buitenshuis inademen, is vaak van betere kwaliteit dan de lucht binnenshuis, die eerlijk gezegd vaak van slechte kwaliteit is. Dit komt door slechte ventilatie, hoge concentraties CO2 en vluchtige stoffen die worden uitgestoten door bijvoorbeeld tapijten, wandpanelen of elektronische apparaten. Sick building syndrome ontstond voor het eerst als een concept in de jaren tachtig. Ongezonde binnenlucht veroorzaakt gezondheidsklachten zoals hoofdpijn, irritatie van de slijmvliezen en allergieën. ‘Gezonde lucht speelt een belangrijke rol bij het creëren van een goede leeromgeving voor kinderen en een goede werkomgeving voor medewerkers’, zegt projectleider Tia Hermans. Hoe meer CO2 er in de lucht zit, hoe moeilijker het is om je te concentreren. U kunt groene planten gebruiken om de binnenlucht te zuiveren en het werkplezier te vergroten.

Groene revalidatie voor jonge werknemers met burn-out

Burn-out komt steeds vaker voor onder jongeren tussen 18 en 35 jaar. Werkstressgerelateerd verzuim kost Nederland zo'n 1,8 miljard euro. Uit recent onderzoek blijkt dat groene revalidatieprogramma's, zoals wandelcoaching, burn-outklachten kunnen verminderen en re-integratie kunnen bevorderen. Dat gezegd hebbende, zijn er nog veel vragen over de effectiviteit van de programma's en de mechanismen die in het spel zijn, waardoor zorgverzekeraars deze vorm van zorg niet erkennen. Het doel van het promotieonderzoek van Roald Pijpker is dan ook om mechanismen vast te stellen die de rehabilitatie van jonge werknemers met een burn-out zouden kunnen verklaren. Ook wordt onderzocht of programma's op basis van die mechanismen daadwerkelijk effectief zijn.

Werken in een groene oase heeft dus voordelen: het voegt vocht toe aan de lucht en planten kunnen de lucht zuiveren en een hele mooie omgeving creëren. WUR deed op drie locaties onderzoek, waarbij een controle- en een interventiekamer werden vergeleken. De resultaten waren opmerkelijk: na introductie van planten in potten en hanging baskets verbeterde de relatieve luchtvochtigheid met gemiddeld vijf procentpunten en in de winter zelfs met zeventien procentpunten. Mensen beoordelen de werkplek als aantrekkelijker. Sinds de introductie van planten rapporteren medewerkers meer positieve gevoelens en zijn ze positiever over hun eigen functioneren. Ook melden medewerkers zich minder vaak ziek: de daling is twintig procentpunt. Onverwacht is hun herstelbehoefte na een dag werken echter groter sinds de introductie van de planten.

Projectleider Tia Hermans vult aan: ‘Deze eerste resultaten zijn veelbelovend. Daarom wordt op dit moment op negen locaties onderzoek gedaan naar de introductie van planten. Immers, minder kunstmatige klimaatbeheersing (energiebesparing) of betere prestaties van medewerkers (arbeidsproductiviteit) of minder ziekteverzuim kunnen economische besparingen opleveren. Een groene kantooromgeving kan ook het imago van een bedrijf ten goede komen en het makkelijker maken om klanten of personeel aan te trekken, of om personeel te behouden. In 2021 kennen we de resultaten van dit project.’

Groen en veilig

Groen heeft de toekomst. De voordelen van vegetatie in en rond stedelijke gebieden op gezondheid, leefbaarheid en welzijn worden steeds duidelijker en steeds meer gemeenten streven naar structurele verhoging van de vegetatie in stedelijke gebieden. Het is essentieel om niet alleen de voordelen te zien, maar ook rekening te houden met mogelijke onvoorziene negatieve effecten en gevolgen, zowel op het gebied van gezondheid als veiligheid.

De afgelopen jaren is gebleken dat de eikenprocessierups voor veel overlast zorgt en de stadsbudgetten uitput door de kosten van ongediertebestrijding. En het is niet alleen deze rups die vooruitgaat. Wist je dat één op de vijf tekenbeten in stedelijke gebieden voorkomt? En dat de kans om door muggen gestoken te worden beduidend groter is? Ook de waterkwaliteit verdient aandacht, met name als gevolg van de lange hete perioden. Denk aan zaken als blauwalg, botulisme en leptospirose. Bovendien wordt hooikoorts aanzienlijk verergerd door interactie tussen luchtkwaliteit en pollen.

Uit meerdere publicaties (Lohmus 2015, WHO 2017) blijkt dat deze effecten en gevolgen tot nu toe onvoldoende worden meegenomen in ontwerp en beheer. Duidelijke ontwerprichtlijnen en beperkingen ontbreken. Innovaties gaan vaak sneller dan aanpassingen in wetgeving en ontwerprichtlijnen. Zo zijn we momenteel in gesprek met de veiligheidssector, zoals de brandweer, over de mogelijke risico's van het hebben van groene gevels en daken en hoe dit aan te pakken.

Onderzoeker Bertram de Rooij: 'De komende tijd gaan we ons richten op dit aspect van vegetatie en gezondheid, zodat we niet alleen de ontwikkelingen volgen, maar ook een positieve en praktische oplossing kunnen bieden. Zo kunnen we de mogelijke risico's en onbedoelde gevolgen onder ogen zien en neutraliseren, en de positieve kant van vegetatie blijven waarderen.'

Krachten bundelen voor Natuur en Gezondheid

Onderzoekers van Wageningen University & Research werken samen met gemeenten, bedrijven en maatschappelijke organisaties om vegetatie nog vaster onderdeel te maken van preventieve gezondheidszorg, Marian Stuiver, programmaleider Groene Steden: 'Dat de waarde van vegetatie voor gezondheid steeds meer wordt erkend door de Top Sectoren en ZonMw, is een positieve ontwikkeling. Maar we hebben nog een lange weg te gaan. Zowel in onderzoek als in indoor en outdoor design.'