Mensen die in fake news geloven, hebben het meeste last van een mentale stoornis

Waarom zo veel mensen in fake news geloven (en daarbij geldt: hoe extremer hoe beter)

Scientias J. Kras 30 april 2024

Mensen zijn geen rationele wezens, ook niet als het gaat om hun nieuwsconsumptie. Niet alleen denken ze dat nieuws eerder waar is als het overeenkomt met hun overtuigingen, ze geloven de media ook sneller als die met extremere ideeën komt, ook al kloppen ze niet.

Een interessante studie van University College London toont aan dat mensen het lastiger vinden om te bepalen welke informatie waar is of niet als ze berichten moeten beoordelen over meer politiek gevoelige onderwerpen. Dat gold voor zowel rechtse als linkse proefpersonen. Ook waren ze meer geneigd om nieuws te geloven dat in lijn was met hun politieke overtuigingen én dat hen meer richting het extreme dreef, waardoor ze nog rechtser of linkser werden dan ze al waren. Het leidt dus tot grotere polarisatie.

Gemotiveerd redeneren
“Als mensen niet weten of nieuws waar is of niet, bepalen ze vaak het waarheidsgehalte op basis van of ze willen dat het waar is in plaats van of het ook echt waar is. Ze worden gedreven door een vooroordeel dat gemotiveerd redeneren wordt genoemd, oftewel redeneren richting het eigen gelijk. In de context van politieke overtuigingen kan gemotiveerd redeneren ervoor zorgen dat mensen het niet alleen oneens zijn met beleid of de interpretatie ervan, maar ook met basale feiten over de wereld”, legt onderzoeker Michael Thaler uit.

Om te testen hoe groot de impact is van politieke overtuigingen, deed Thaler een experiment met 1300 Amerikanen met een breed scala aan politieke ideeën. Hij keek hoe ze reageerden op een groot aantal feitelijke vragen, zoals: ‘Met welk percentage ging het moordcijfer in de VS omhoog of omlaag tijdens Obama’s presidentschap?’ Republikeinen zeiden meestal dat het moordcijfer was gestegen, terwijl Democraten geloofden dat het gedaald was.

Politiek extremer
Na hun antwoord kwam de onderzoeker met een nieuw stukje informatie, namelijk of hun oorspronkelijke antwoord te hoog of te laag was. Ook daarover moesten de respondenten weer zeggen of ze dachten dat het waar was of niet. Wat bleek: mensen zeiden 9 procent vaker dat de tweede mededeling waar was als het hun tweede antwoord politiek extremer maakte dan hun eerste antwoord, terwijl het juist onwaarschijnlijker was dat dit nieuws klopte.

In dit voorbeeld waren de Democraten dus geneigd om de informatie te geloven die ertoe leidde dat ze het moordcijfer tijdens Obama’s presidentschap nog verder onderschatten, terwijl de Republikeinen bovenmatig veel vertrouwen hadden in informatie die tot een verdere overschatting leidde van het moordcijfer.

Meer polarisatie
“De deelnemers vertrouwden fake news dat hun vooroordelen versterkte en verergerde meer dan ‘echt nieuws’ dat hen dichter bij het juiste antwoord bracht, zelfs terwijl er een geldprikkel was om het goede antwoord te geven”, aldus Thaler. “Dit betekent dat mensen nog extremere en gepolariseerde standpunten innemen als ze de gelegenheid krijgen.”

Als mensen iets niet weten, zijn ze geneigd om fake news als waar te beschouwen als het overeenkomt met hun eigen overtuigingen. En nog erger: ze worden extremer als bepaalde berichtgeving daar aanleiding toe geeft.

Een stapje verder
Thaler ontdekte dat dit gold voor een enorm brede reeks aan politiek gevoelige onderwerpen. Denk aan immigratie, inkomensongelijkheid, criminaliteit, discriminatie, gender, klimaatverandering en wapenwetgeving. En het kwam in alle rangen en standen voor, geslacht, leeftijd, opleidingsniveau of religie maakten daarbij niet uit.

De onderzoeker was zelf ook verrast door zijn resultaten. “Een van de meer verbazingwekkende bevindingen van mijn studie is dat mensen niet alleen eerder geneigd zijn om nepinformatie te geloven, die ze willen geloven, maar dat ze ook graag nog een stapje verder gaan. Iets van redelijkheid houdt hen nog in het midden, maar geef je hen de flexibiliteit om nieuws als waar of niet waar te beoordelen dan zijn ze geneigd nog extremere overtuigingen aan te hangen.”

Dit gemotiveerd redeneren kan in de praktijk betekenen dat polarisatie toeneemt en mensen steeds extremere ideeën krijgen of bijvoorbeeld in complottheorieën gaan geloven, enkel omdat dat past bij hun overtuigingen en dus niet omdat het waar is.