Hoe dier & mens lachen om elkaar: we hebben elkaar nodig

Tijdens de zomervakantie aan de Baltische Zee genoten we van mensen die vol spanning stonden te wachten op de dolfijnen die in de haven Travemünde speelden met elkaar en met de mensen . Met “oohs & aa’s “ van het publiek lieten ze iedereen vol smacht wachten om ze te zien dollen,springen en vast te leggen in beeld. Ik genoot meer van de interactie en het kinderlijke spel van jong en oud.

Heerlijk hoe mens en dier van elkaar kunnen genieten

(p.s. onderaan webpagina een geinige afbeelding die ik hanteer tijdens lessen waarnemen toegepaste psychologie: hoeveel dolfijnen tel je?

Dolfijnen blijken naar elkaar te ‘glimlachen’ tijdens het spelen

Scientias V. Lammerse 3 oktober 2024

Tuimelaars tonen deze gezichtsuitdrukking bijna altijd als ze hun speelmaatje zien. En wanneer een speelmaatje een ‘glimlach’ opmerkt, glimlacht hij in veel gevallen vriendelijk terug.

Dolfijnen zijn speelse dieren. Zo is het bekend dat ze indrukwekkende acrobatische sprongen kunnen maken, met voorwerpen spelen en elkaar achterna zitten. Veel minder weten we over hoe zij – en overigens ook andere zeezoogdieren – communiceren tijdens het spelen. Tot nu. Want een nieuwe studie, gepubliceerd in het vakblad iScience, licht nu een tipje van de sluier op.

Gezichtsuitdrukking
Dolfijnen hebben veel verschillende manieren om te spelen. Het is echter belangrijk dat een andere dolfijn bepaalde speelsignalen niet verkeerd interpreteert en ze bijvoorbeeld als agressief opvat. Van sommige zoogdieren is bekend dat ze gezichtsuitdrukkingen gebruiken om speelsheid aan te geven. Maar of zeezoogdieren dat ook doen, was tot op heden nog niet onderzocht.

Studie
Om te bestuderen of dolfijnen visueel communiceren tijdens het spelen, hebben wetenschappers tuimelaars in gevangenschap geobserveerd. Ze keken naar de dolfijnen terwijl ze in paren aan het spelen waren en tijdens interacties met menselijke trainers. Dit leidde tot een interessante ontdekking: dolfijnen blijken namelijk breed naar elkaar te ‘glimlachen’ (met open mond) om te communiceren tijdens sociale spelletjes.

Een glimlachende dolfijn. Afbeelding: ZooMarine, Italy

Spelen
De onderzoekers noteerden maar liefst 1.288 glimlachen tijdens het spelen. “We hebben ontdekt dat tuimelaars een unieke gezichtsuitdrukking, namelijk een soort glimlach, hebben,” vertelt hoofdauteur Elisabetta Palagi. “Daarnaast hebben we aangetoond dat dolfijnen ook de gezichtsuitdrukkingen van anderen spiegelen. Deze twee kenmerken komen vaak voor in de evolutionaire lijn van zoogdieren. Dit wijst erop dat visuele communicatie een belangrijke rol heeft gespeeld in het ontwikkelen van complexe sociale interacties, niet alleen bij dolfijnen, maar ook bij veel andere diersoorten door de tijd heen.”

Soortgenoten
Opvallend genoeg laten dolfijnen hun glimlach bijna alleen zien tijdens het spelen met soortgenoten (92 procent van de gevallen). Ze tonen deze uitdrukking bijvoorbeeld niet als ze met mensen spelen of als ze alleen zijn. Daarnaast ontdekten de onderzoekers dat dolfijnen eigenlijk alleen glimlachen als ze hun speelmaatje kunnen zien. Wanneer hun speelmaatje vervolgens een ‘glimlach’ opmerkt, reageert hij in 33 procent van de gevallen ook met een glimlach. “Sommigen zouden kunnen beweren dat dolfijnen toevallig elkaars glimlach nabootsen omdat ze vaak dezelfde activiteit of context delen,” zegt Palagi. “Maar dit verklaart niet waarom de kans dat een dolfijn de glimlach van een andere dolfijn binnen één seconde nabootst, dertien keer groter is wanneer het speelmaatje de lach opmerkt. De snelheid waarmee een dolfijn de lach spiegelt, is vergelijkbaar met wat bij bepaalde vleeseters is waargenomen, zoals stokstaartjes en honingberen.

Videospeler

00:00

00:11

Bekijk in deze video hoe twee spelende dolfijnen naar elkaar glimlachen. Video: iScience Maglieri et al.

Bijten
Hoe vreemd het ook lijkt, de onderzoekers denken dat de glimlach waarschijnlijk is ontstaan uit de bijtbeweging. “Alleen is deze actie zo aangepast, dat alleen de ‘intentie om te bijten’ zonder fysiek contact overblijft,” legt Palagi uit. “De ontspannen open mond die we bij sociale carnivoren, speelgezichten van apen en zelfs bij het lachen van mensen zien, is een algemeen teken van speelsheid. Het helpt zowel dieren als mensen om plezier te tonen en conflicten te vermijden.”

Geluiden
De onderzoekers hebben alweer ideeën voor vervolgonderzoek. Zo hebben ze de geluidssignalen van de dolfijnen tijdens het spelen bijvoorbeeld niet vastgelegd. En dat zou weleens belangrijke nieuwe inzichten kunnen opleveren. “Toekomstig onderzoek zou zich moeten richten op oogbewegingen om te begrijpen hoe dolfijnen hun omgeving waarnemen en hoe ze geluidssignalen gebruiken tijdens het spelen,” stelt onderzoeker Livio Favaro voor. “Dolfijnen hebben een van de meest complexe vocale systemen in het dierenrijk, maar geluid kan hen ook kwetsbaar maken voor roofdieren of afluisteraars. Wanneer dolfijnen samen spelen, helpt een combinatie van fluiten en visuele signalen hen om samen te werken en doelen te bereiken. Dit is dus vooral nuttig tijdens sociale spelletjes, wanneer ze minder alert zijn op mogelijke roofdieren.”

Al met al biedt de studie interessante nieuwe inzichten in de complexe sociale interacties van dolfijnen. Uiteindelijk hopen onderzoekers nog beter te begrijpen hoe dolfijnen en andere zeezoogdieren hun sociale leven vormgeven.

Bronmateriaal

"Bottlenose dolphins “smile” at each other while playing" - Cell Press (via EurekAlert)