In tijden van nepnieuws en eindeloze informatiestromen is het belangrijk dat jongeren leren reflecteren op wat ze online lezen of zien

‘Begin op tijd met mediawijsheid bij jongeren’

Radboud Recharge 16 juni 2023

In tijden van nepnieuws en eindeloze informatiestromen is het belangrijk dat jongeren leren reflecteren op wat ze online lezen of zien, volgens communicatiewetenschapper Sanne Tamboer. Ze deed aan de Radboud Universiteit onderzoek naar de nieuwsconsumptie van jongeren tussen de 12 en 15 jaar en naar manieren om hun mediawijsheid te trainen.

‘Als je je telefoonscherm opent, komt er van alles op je af, waardoor het niet alleen moeilijk is te bepalen wat belangrijk is, maar ook niet altijd duidelijk is of de informatie klopt’, aldus de onderzoeker. ‘Nieuws is informatie waar je iets mee doet, zoals je mening vormen of het aan iemand anders vertellen. In het journaal wordt al een selectie voor je gemaakt: dingen die heel ver weg gebeuren en geen grote gebeurtenissen zijn, kom je minder tegen. Maar online krijg je bijvoorbeeld ook die video voorgeschoteld van een vlogger die over zijn of haar dag vertelt. Zoiets kan ook nieuws zijn, maar het is belangrijk om je af te vragen met welk doel zoiets wordt verspreid, om te kunnen bepalen welke informatie relevant is voor jou.’

Nieuwswijsheid valt tegen

Tamboer onderzocht tijdens haar promotietraject de nieuwswijsheid van jongeren tussen de 12 en 15 jaar. ‘Op die leeftijd zijn hun hersenen nog vol in ontwikkeling, maar ontstaan ook langzamerhand gewoonten in nieuwsgebruik en een politieke voorkeur. Het is goed als ze al vroeg mediawijs worden, zowel vanwege alle informatie die ze nu tegenkomen, als voor later, wanneer ze bijvoorbeeld mogen stemmen.’ Nieuwswijsheid is bijvoorbeeld weten hoe nieuws wordt gemaakt, soms een bericht twee keer bekijken of checken waar een verhaal vandaan komt en of het klopt.

‘Deze jongeren zijn opgegroeid met een telefoon in hun hand, dus je verwacht dat zij best goed weten hoe ze met al die informatie moeten omgaan. Maar dat valt eigenlijk tegen. ’Ze bleken eigenlijk bijna nooit kritisch naar nieuws te kijken.’

Het goede voorbeeld

Dat jongeren dus gebaat zijn bij hulp, is duidelijk. Daarom ontwikkelden de onderzoekers een methode die leerlingen moet leren kritisch naar nieuws te kijken. In de lessenserie kruipen leerlingen in een soort spel in de huid van een journalist door zelf nieuws te gaan maken. ‘We gingen uit van het principe learning by doing’, legt Tamboer uit. ‘Alleen kennis over hoe nieuws tot stand komt, helpt jongeren vaak niet om zelf echt kritischer naar nieuws te kijken. Ze moeten nieuwswijsheid echt zelf belangrijk vinden en toe gaan passen.’

De lessenserie bleek helaas nog niet effectief genoeg: leerlingen pasten de aangeleerde vaardigheden na de lessen niet veel meer toe. Wel gaven ze aan dat ze voor hun gevoel kritischer naar nieuws konden kijken. ‘Misschien zouden we leerlingen in een volgende interventie niet nieuwsberichten moeten laten maken, maar video’s’, aldus de onderzoeker. ‘Dat sluit meer aan bij hoe zij nieuws tot zich nemen. En eigenlijk zou je dit voor een langere periode moeten trainen.’

Toch bracht het onderzoek genoeg nieuwe inzichten, denkt Tamboer. ‘De sociale omgeving van leerlingen blijkt veel belangrijker te zijn dan gedacht in het stimuleren van hun nieuwswijsheid. Als ouders en vrienden nieuwswijsheid belangrijk vinden, passen jongeren die vaardigheden zelf ook meer toe. Vroeger zagen kinderen hun ouders de krant lezen of het nieuws kijken. Als jongeren hun ouders alleen wat zien scrollen, is niet altijd duidelijk dat zij bezig zijn met nieuws. Het helpt om de telefoon soms weg te leggen en in de klas en thuis te bespreken wat je allemaal voorbij ziet komen. En vraag je als volwassene natuurlijk altijd zelf af waar een bericht vandaan komt en of het ook op andere media te vinden is. Daar leert je kind uiteindelijk ook van.’