Vertekent onze herinnering aan iemands gezicht op basis van de informatie die we over iemand hebben?

Vertekent iemands gedrag de herinnering aan diens gezicht?

Radboud Recharge 15 paril 2022

Iemand heeft een goede kop of juist een boeventronie. Al dan niet bewust trekken we allerlei conclusies over personen als we hun gezichten zien. Maar werkt dit andersom ook? Vertekent onze herinnering aan iemands gezicht op basis van de informatie die we over iemand hebben? Lin Jansen onderzocht het in haar promotieonderzoek.

Stel je legt iedere dag bij thuiskomt je sleutels op hetzelfde tafeltje. Logischerwijs valt het op als je huisgenoot het tafeltje op een dag heeft verplaatst. Je brein voorspelde immers waar het tafeltje zou staan op basis van eerdere ervaringen. Deze voorspellingen maakt ons brein continu, ook als we nieuwe gezichten zien. Afhankelijk van de situatie verwachten we bijvoorbeeld een vriendelijk of onvriendelijk ogend gezicht te zien. Zo’n voorspellingsmechanisme kan heel handig zijn om ons voor te bereiden op situaties, maar is lang niet altijd betrouwbaar.

Dat gezichten onze ideeën over de persoon achter het gezicht beïnvloeden, is al vaker geconcludeerd door wetenschappers. Maar hebben onze ideeën over een persoon ook gevolgen voor de manier waarop we een gezicht herinneren? En kan de kans op een vertekend beeld groter of kleiner worden onder bepaalde omstandigheden?

Frons of open blik

‘Ten eerste heb ik onderzocht in hoeverre mensen verwachtingen van gezichten creëren op basis van wat ze lezen over iemands gedrag,’ vertelt Jansen. Ze liet deelnemers aan haar experiment tien uitspraken over het gedrag van een persoon lezen, zonder dat ze diens gezicht kenden. De een las voornamelijk negatieve uitspraken en de ander voornamelijk positieve uitspraken. ‘Bij de positieve uitspraken beeldden deelnemers zich iemand in met een open blik, grote ogen en mondhoeken die iets omhoog staan. Bij de negatieve uitspraken verwachtten ze een frons, lagere wenkbrauwen en naar beneden gekrulde mondhoeken. Mensen hebben dus een duidelijk beeld bij hoe zij verwachten dat iemand eruitziet die positief of negatief gedrag vertoont.’

Soms een subtiele vertekening

Maar zijn de verwachtingen zo sterk dat ze de herinnering aan een gezicht óók beïnvloeden als iemand dat gezicht daadwerkelijk heeft gezien? Jansen: ‘Onder sommige omstandigheden zagen we een subtiele vertekening. Sommige deelnemers herinnerden zich het gezicht dan iets anders dan hoe het aan ze werd getoond. Let wel dit gold dus niet onder alle omstandigheden. Het lijkt erop dat hoe sterker de verwachting, hoe groter de kans op een subtiele vertekening. Dit zagen we bijvoorbeeld wanneer deelnemers hun algehele indruk van de persoon nog eens ophaalden voordat we hun herinnering aan het gezicht maten.’ Voor harde uitspraken over de invloed van iemands gedrag op de herinnering aan diens gezicht is het daarom nog te vroeg. ‘Zo heb ik vrij neutrale gezichten gebruikt. Treedt er ook vertekening op als het gezicht al heel vriendelijk of juist heel onvriendelijk oogt?’

Bewust van de eigen gekleurde blik

De vertekening, hoewel subtiel, bevestigt voor Jansen dat de voorspellingen die onze hersenen creëren invloed kunnen hebben op ons beeld van de wereld. ‘Hoewel dit cognitieve processen zijn waar we doorgaans niets van merken, is het belangrijk dat we ons bewust zijn van de mogelijke subtiele vertekeningen in onze ervaringen. Iedereen draagt als gevolg van diens cognitieve systeem verwachtingen met zich mee en die verwachtingen kunnen soms je blik op de wereld kleuren. Als je dat beseft, kan het helpen om andere mensen te begrijpen die anders naar dingen kijken dan jij.’