Wat levert meer gedragsverandering op? Geld of (mensen in) je omgeving als beloning/straf of bekrachtiging?

Je laat je meer beïnvloeden door je omgeving dan door geld

Radboud Recharge 2019

Meer experimenteren met beleid en minder vertrouwen op financiële prikkels. Dat zijn twee van de politieke speerpunten van Esther-Mirjam Sent in 2020, hoogleraar Economie aan de Radboud Universiteit en lid van de Eerste Kamer. 'De financiële prikkels waar het Klimaatakkoord op rust zullen prima werken bij het bedrijfsleven, maar bij burgers? Dat is maar de vraag.’

Lange tijd geloofden economen dat ze de economische realiteit konden duiden en politici geloofden dat graag. Maar tegenwoordig is er meer aandacht voor de complexe realiteit. Bij de aanvang van de economische crisis in 2008 bewoog de economie zich al een tijd weg van het tot dan toe overheersende mensbeeld – rationele en calculerende wezens die hun eigenbelang nastreven – naar een economie die zich richtte op geluk en gedrag. Men besefte dat mensen helemaal niet zo goed waren in rationele keuzes maken. 'Het rationele mensbeeld was een wankele basis, waarop economen aanbevelingen deden. Denk aan deregulering van markten, zonder beleidsinterventie. Tijdens de crisis werd duidelijk tot welke excessen dit had geleid. De verandering ging ineens heel snel.'

Sociale normen

Sent was gespecialiseerd in gedragseconomie en liet tijdens de crisis haar stem horen in de media. Dit werd opgepikt door de politiek en in 2011 trad ze toe tot de Eerste Kamer, waar ze in 2019 aan haar derde termijn begon. In de Kamer vraagt ze aandacht voor inzichten uit de economische wetenschap, zoals het onderzoek van Nobelprijswinnaar Esther Duflo. Zij doet onderzoek naar wat verandering in inkomen met de inzet van mensen doet. 'Beleidsmakers proberen mensen aan het werk te krijgen met extra geld,' legt Sent uit, 'maar uit het onderzoek blijkt dat mensen zich door heel andere dingen laten motiveren.' Sent kreeg bij de laatste algemene financiële beschouwingen de toezegging dat het effect van financiële prikkels in Nederlands beleid onderzocht zal worden.

De uitwerking van het klimaatakkoord staat in 2020 hoog op de politieke agenda. Het akkoord rust grotendeels op financiële maatregelen. 'Het is allemaal doorgerekend, maar niet door het Sociaal en Cultureel Planbureau tegen het licht gehouden. Wat is straks het effect op individueel gedrag? We weten het niet. We denken dat we mensen met financiële maatregelen in elektrische auto's krijgen, maar de effectiviteit van deze maatregelen is zeer beperkt. Vertellen je collega's over hoe fijn hun Tesla is, hoe goed hij is voor het milieu en nog goedkoop rijdt bovendien? Dan denk jij, moet ik dat ook niet doen? Je bent veel meer beïnvloedbaar door mensen om je heen, dan door een financieel plaatje.'

(On)gewenste effecten

Voor de overheid is het daarom belangrijk om de juiste norm te stellen. 'Hoe je als overheid communiceert, of je orgaandonatie bijvoorbeeld de standaard maakt, kan de keuzes van mensen echt beïnvloeden.' Maar naast gewenst gedrag, kan beïnvloeding ook tot ongewenst gedrag leiden. 'In Rotterdam dachten ze, weet je wat, we halen het vuil niet meer dagelijks maar wekelijks op. We maken mensen medeverantwoordelijk voor het schoonhouden van de straat. Toen verscheen de eerste wijnfles naast de glasbak en voor ze het wisten stonden er 100. De norm werd 'we maken er een zooitje van', in plaats van 'we houden het samen netjes'.'

Het effect van gedragsbeïnvloeding is nooit helemaal voorspelbaar. 'In Engeland kreeg je subsidie om je dak te isoleren. Dat liep geen storm. Wat bleek? Mensen hadden geen zin om hun zolder op te ruimen, zodat het dak geïsoleerd kon worden.' Of neem brieven die in de Verenigde Staten werden verstuurd om het energieverbruik te beïnvloeden. 'Democraten werden zuiniger, maar Republikeinen vonden het maar niets dat de overheid ze daarop aansprak en gingen juist meer energie verbruiken.’ Kortom, je weet niet altijd hoe mensen reageren. Daarom roept Sent op om in 2020 meer met beleid te experimenteren.

Meer ontdekken over persoonlijke of teamgedragsverandering?

contact info@humanpowernow.com