Foute aanname? Dat vele eten, snoepen en drinken tijdens deze Paasdagen zal me zeker niet dikker maken

Waarom te veel optimisme slecht voor je is

Scientias J. Kras 1 april 2024

“Dat coronavirus zal mij vast niet zo ziek maken. De opwarming van de aarde lossen we wel op tijd op en oorlog in Europa? Dat zal nooit gebeuren.” Hoe groter de onzekerheid en angst hoe meer we doen aan wishful thinking: we worden te optimistisch, waardoor we soms niet de benodigde actie ondernemen.

Dat blijkt uit onderzoek onder leiding van de Universiteit van Amsterdam (UvA). “Mensen zijn niet pure waarheidszoekers. Veel overtuigingen worden beïnvloed door emoties en gedreven door wat aangenaam of troostend is, zoals het geloof in het hiernamaals of optimisme over je gezondheid”, zegt UvA-professor in de economische psychologie Joël van der Weele.

Zelfbedrog meten
Hij keek samen met collega’s of mensen overdreven optimistisch worden als ze tegenslag te verduren krijgen. “Tot nu toe zijn er geen studies die duidelijk bewijs leveren voor wensdenken. Veel onderzoeken spreken het idee zelfs tegen”, aldus professor in de neuro-economie Jan Engelmann. “Maar die zijn vooral gefocust op positieve uitkomsten zoals het winnen van de loterij. Wij keken ook naar hoe negatieve gebeurtenissen invloed hebben op te positieve overtuigingen.”

Het is lastig om zelfbedrog en de oorzaken ervan de bestuderen in de echte wereld. Daarom deden de onderzoekers een reeks experimenten met meer dan 1700 deelnemers in een lab en online. De deelnemers kregen kort verschillende patronen te zien, zoals gekleurde stippen of strepen in allerlei richtingen. Daarna moesten ze zeggen wat voor patroon ze hadden gezien.

Een schok
Sommige patronen waren gelinkt aan een kleine elektrische schok in het lab of het verlies van geld online om zo angst op te wekken. “We wilden bekijken of mensen meer fouten maken in het herkennen van patronen die gelinkt zijn aan een negatieve uitkomst, denkend dat het eigenlijk een ongevaarlijk patroon is. Dat zou een indicatie zijn van wensdenken”, legt Van der Weele uit.

Zijn voorspelling kwam uit: de deelnemers hadden het patroon dat een schok of geldverlies veroorzaakte minder vaak goed. “De deelnemers waren geneigd om een patroon te zien dat in lijn was met wat ze meer wenselijk vonden”, vertelt Engelmann. “Eerder onderzoek keek naar wishful thinking gerelateerd aan positieve uitkomsten en kwam tot gemengde resultaten. Onze studie laat heel duidelijk zien dat angst voor een mogelijke uitkomst leidt tot wensdenken.”

Realistischer denken
Vervolgens probeerden de onderzoekers de mensen realistischer te laten denken door de patronen bijvoorbeeld makkelijker te maken. “Het verminderen van onzekerheid deed het wensdenken inderdaad afnemen.” Daarna werd de deelnemers een hogere opbrengst geboden voor correcte patroonherkenning, maar dit had weinig effect, tenzij deelnemers meer bewijs konden verzamelen over het exacte patroon dat ze te zien kregen. “Als mensen meer tijd hadden om bewijs te vinden en een betere beloning kregen voor een correct antwoord, werden ze realistischer”, zegt Engelmann. Tenslotte werden ook nog de negatieve uitkomsten door positieve vervangen. Toen verdween het wensdenken helemaal. Dit laat zien dat het verminderen van negatieve emoties het overmatige optimisme kan temperen.

Wensdenken is belangrijk
Het lijkt nu alsof het beter is als we allemaal superrealistisch worden en dat hele wensdenken zoveel mogelijk vermijden, maar dat is niet zo. “Wishful thinking is belangrijk voor mensen om te kunnen omgaan met angst voor toekomstige gebeurtenissen”, aldus Engelmann. Het probleem ontstaat als te veel optimisme mensen tegenhoudt om de benodigde informatie te verzamelen of in actie te komen.

“Mensen kunnen te hoopvol worden als dingen onzeker zijn. We zien dit gebeuren bij klimaatverandering, als financiële markten fluctueren en zelfs bij de eigen gezondheid als mensen niet naar een arts gaan omdat ze denken dat alles goed is. Daarom moeten we weten wanneer wensdenken helpt en wanneer het juist schadelijk is”, klinkt het tot besluit.

.Bronmateriaal

"Anticipatory Anxiety and Wishful Thinking" - American Economic Review
Afbeeldingen Pasen 2024