Pesten, agressie, irritant & dominant gedrag is belonend bij mens en dier en toch is het niet nodig

Als het zo lonend is om een pestkop te zijn, waarom is niet iedereen dat dan?

Scientias J. Kras 29 april 2023

Je zin doordrammen bij vrienden, collega’s pesten of eens goed kwaad worden, de wetenschap bevestigt opnieuw dat vervelend gedrag beloond wordt. En niet alleen bij mensen, ook bij chimpansees.

Mannelijke chimpansees die anderen pesten, hebberig zijn en snel kwaad worden, komen namelijk hoger op de sociale chimpladder en zijn succesvoller in het produceren van kleine brutale aapjes dan hun bescheiden en gewetensvolle soortgenoten, blijkt uit nieuw onderzoek. Maar als dat het geval is, vragen de Britse en Amerikaanse onderzoekers zich af, waarom zijn dan niet alle chimpansees pestkoppen?

Eigen karaktertje
Ze volgden 28 mannetjes in het Gombe National Park in Tanzania. Eerder onderzoek toonde al aan dat sommige chimpansees socialer zijn en andere meer loners. Sommigen zijn gemakkelijk in de omgang terwijl anderen vaak ruzie zoeken. Kortom: iedere chimp heeft zijn eigen karakter, concludeerden de onderzoekers, die de dieren jarenlang bijna dagelijks observeerden.

In de nieuwe studie is nóg een interessant (maar vervelend) feitje gevonden: de mannelijke chimpansees die zowel dominant als weinig gewetensvol zijn, gaat het beter af in het leven. “Ze hebben over het algemeen hogere dominantiescores”, legt onderzoeker Joseph Feldblum van Duke University uit aan Scientias.nl. “Dit is belangrijk omdat we eerder hebben aangetoond dat mannetjes die de hoogste rang bereiken een onevenredig groot deel van de nakomelingen voortbrengen. Zoals we in de studie schrijven, strijden mannelijke chimpansees om toegang tot vrouwtjes om te paren en dominantie is een belangrijk middel voor reproductief succes. Ten tweede ontdekten we ook dat mannetjes met een hoge dominantie (maar niet die met een lage consciëntieusheid) meer kans hadden om nakomelingen te verwekken. Dit alles was na rekening te hebben gehouden met andere mogelijk factoren.” De conclusie van Feldblum is dan ook: “De persoonlijkheid maakt uit.”

Frodo was vijf jaar lang het alfamannetje in Gombe en staat bekend als een echte pestkop. Foto: Ian C. Gilby, Arizona State University.

Evolutionaire puzzel
Misschien vind je het niet zo verrassend dat pesten zo zijn voordelen heeft in het leven, maar het leidt wel direct tot een interessante vraag: als mannetjes met bepaalde karaktertrekken meer kans hebben om de top te bereiken en zich voort te planten – en dus hun genen door te geven aan hun nageslacht – waarom wordt dan niet ieder mannetje zo? Met andere woorden: waarom bestaan er überhaupt karakterverschillen? “Het is een evolutionaire puzzel”, legt Feldblum uit.

Een van de theorieën is dat verschillende karaktertrekken op verschillende momenten in het leven van nut zijn. Misschien dat agressief gedrag handig is voor jonge mannetjes, maar dat oudere chimpansees juist voordeel hebben bij een beetje vriendelijkheid. “Denk aan bepaalde eigenschappen die op de middelbare school bijvoorbeeld heel nuttig zijn, maar op je werk later juist niet. Het is een compromis”, legt onderzoeker Alexander Weiss uit.

Dominantie loont
Het onderzoeksteam besloot deze hypothese te testen met hulp van 37 jaar aan data, die nog teruggaan tot het vroege werk van Jane Goodall in Gombe in de jaren 70. Maar dit idee bleek niet te gelden voor de chimpansees: dezelfde karaktereigenschappen leidden een leven lang tot een hoge rang en groter reproductief succes.

Er moet dus een andere verklaring zijn. Mogelijk is het ideale karakter afhankelijk van de omgeving waarin de chimpansees zich bevinden of van sociale factoren. Ook kan het zijn dat bepaalde eigenschappen gunstig zijn voor mannetjes, maar niet voor vrouwtjes. Als dat zo is dan blijven de genen die verband houden met deze karaktertrekken circuleren in de populatie.

Koud karakter
Het klinkt misschien heel normaal om het over de persoonlijkheid van een chimpansee te hebben, maar nog niet zo lang geleden was dat taboe. Jane Goodall zelf werd beschuldigd van antropomorfisme toen ze een aantal Gombe-chimpansees omschreef als stoerder of angstiger dan andere en sommigen liefdevoller noemde of juist koud van karakter.

Maar sinds die tijd is er veel veranderd: wetenschappers hebben verschillende karakters kunnen onderscheiden bij allerlei dieren, van vogels tot inktvissen. En die eigenschappen bleken hetzelfde te blijven in verschillende situaties en over lange tijd. Weiss vertelt dat karakters bij dieren net zo consistent zijn als bij mensen. “De data spreken de scepsis tegen.”

Dagelijks aapjes kijken
Toch is er ook nog veel te onderzoeken. “Wij hebben bewijs gevonden dat dominant en weinig gewetensvol gedrag leidt tot reproductief succes, maar er kunnen ook andere eigenschappen zijn zoals openheid en extraversie die bijvoorbeeld gunstig zijn voor de levensverwachting van mannetjes of voor de positie van vrouwtjes”, vertelt Feldblum, die erg enthousiast is over het onderzoek. “Het is geweldig dat karaktereigenschappen op deze manier kunnen worden gerankt en iets zeggen over de sociale dynamiek van de Gombe-chimpansees. Dat kan alleen doordat de lokale Tanzaniaanse onderzoekers zo’n intieme band hebben met de chimps, die kon ontstaan omdat ze de populatie dagelijks en al decennialang volgen. Ons onderzoek zou onmogelijk zijn zonder hun werk.”