De wetenschap geeft aan dat het tijd is anders om te gaan met dieren

Een stem voor de dieren

Scientias 20 april 2023

Verander de wereld, begin bij de wetenschap, lijkt filosoof Annabelle Dufourcq te denken. Met haar onderzoek naar de belevingswereld van dieren probeert ze onderzoekers te bewegen tot een andere omgang met dieren, gelijkwaardiger. ‘Dieren hebben een rijkere fantasie dan wij vaak denken.’

Filosoof Annabelle Dufourcq begon zo’n twaalf jaar geleden te onderzoeken hoe we als mensen naar dieren kijken en met ze omgaan. ‘Onze problematische relatie met dieren is heel oud en bestaat in veel culturen. Dat zie je bijvoorbeeld terug in een eeuwenoude mythes als ‘The goddess and the bull’, maar ook in moderne Disney-films, waarin er altijd een stereotype onderscheid is tussen schattige, knuffelbare dieren zoals honden en enge, slechte dieren, zoals spinnen.’

Gaandeweg schoof haar interesse steeds meer op van de menselijke blik op dieren naar de belevingswereld van dieren zelf. ‘Hoe we omgaan met dieren is exemplarisch voor onze relatie met de planeet als geheel. We zijn vooral erg gericht op gebruik, in plaats van op een respectvolle en geïnteresseerde benadering. In onze populaire cultuur zie je vaak vooroordelen over dieren terug: ze zouden geen ziel hebben of geen lijden kennen. Terwijl we uit onderzoek weten dat dieren een eigen belevingswereld hebben en een rijkere fantasie dan wij vaak denken.’

Zo zijn dieren nooit honderd procent voorspelbaar. Een hond kan nog zo vaak naar het baasje komen als die zijn naam roept, er kan een moment komen dat hij besluit op de grond te gaan liggen bij het horen van zijn naam. Dat laat zien dat dieren een zekere creativiteit hebben. Dufourcq ging zich verdiepen in onderzoeken naar de ervaringen van dieren, bijvoorbeeld over hoe schapen gezichten herkennen of hoe bijen depressief kunnen raken.

Lessen voor kinderen

Sinds kort geeft ze, als winnares van een Radboud Science Award, ook lessen aan basisschoolleerlingen over haar onderzoek. ‘Mijn onderzoek naar onze omgang met dieren is metafysisch, maar gaat ook over praktische gevolgen voor de toekomst. Daarom is het goed om ook kinderen te betrekken. Uiteindelijk wil ik dat de wereld verandert en toekomstige generaties spelen daarin een belangrijke rol.’

In die lessen laat ze kinderen nadenken over vragen als: hoe weet je wat een ander voelt? Kun je dat bij mensen of dieren bijvoorbeeld zien aan lichaamstaal? Ook laat ze leerlingen naar dieren kijken en lijstjes maken van hun gedragingen, zoals rusten, eten of poepen. Daarna schrijven ze een verhaal over een dier, waarbij ze moeten bedenken: wat zou het dier zeggen als die kon praten? Wat denkt het dier nu? ‘In die laatste opdracht zijn kinderen als het ware woordvoerder van een dier. Die opdracht levert hele andere informatie op en geeft meer inzicht in het dier dan de opdracht waarbij je puur feitelijke observaties doet.’

Dieren in onderzoek

Met haar onderzoek wil Dufourcq bijdragen aan meer erkenning voor wat dieren kunnen. Als we meer recht doen aan de verbeeldingskracht van dieren, gaan we hen vanzelf anders behandelen, denkt ze, ook in onderzoek. ‘In de wetenschap is lange tijd geen aandacht geweest voor iets als twijfel bij dieren. Onderzoekers lieten dieren bijvoorbeeld een taak uitvoeren, zoals een bal in een mand leggen. Als dieren haperden bij het uitvoeren van de taak, noteerden de onderzoekers alleen: taak volbracht. Daarmee laat je heel veel informatie achterwege.’ Als voorbeeld van hoe dat anders kan noemt ze de Japanse onderzoeker Tetsuro Matsuzawa, die een lab heeft waar dieren zelf in en uit kunnen lopen en zo kunnen beslissen wanneer ze meedoen aan het onderzoek.

Dufourcq ontwikkelt een methode voor wetenschappers om anders om te gaan met dieren. Ze bouwt aan een netwerk van collega’s uit allerlei disciplines die geïnteresseerd zijn. ‘Natuurlijk zijn dit de early adopters,’ erkent ze. ‘Maar uiteindelijk hopen we een sneeuwbaleffect te bereiken, waarbij steeds meer wetenschappers ontdekken welke andere omgangsvormen met dieren er mogelijk zijn.’

Dit artikel past binnen een serie artikelen over jonge onderzoekers over hun onderzoeksimpact, waarnaar verwezen wordt in het lustrumnummer van Radboud Magazine.