Starters op de arbeidsmarkt

Hoge eisen en welvaart drijven jongeren tot werkstress. ‘We zijn geneigd om maar door te gaan zodat we niet hoeven voelen’

Lianne van Gestel werkt in Sittard bij Perfetti Van Melle. ‘Ik heb het gevoel dat ik altijd veel ballen tegelijk in de lucht moet houden.’

Wie net de arbeidsmarkt binnenstapt, kan flink wat stress ervaren. Flexcontracten, thuiswerken en perfectionisme verhogen de druk. ‘Als het niet lukt, is het mijn eigen schuld.’ Althans zo voelt het.

TROUW Yara van Buuren 6 maart 2022

Jongvolwassenen beginnen hun loopbaan in een samenleving die meer dan ooit complex, competitief en op het individu gericht is, ziet Derek de Beurs. Hij is onderzoeker bij het Trimbos kennisinstituut dat onderzoek doet naar de mentale gezondheid van jongeren. “Er is een toegenomen druk vanuit de maatschappij: jongeren zijn concurrenten van elkaar geworden.”

Dat heeft invloed op het mentale welzijn van jongeren. Zeker 1 op de 5 jongvolwassenen geeft aan stress over hun werk te hebben, blijkt deze week uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onder mensen tussen de 18 en 25. De Beurs ziet dat het aantal jongeren dat werkstress ervaart de laatste jaren toeneemt.

Daarbij is er wel een belangrijk onderscheid: jongeren met alleen een bijbaan hebben doorgaans minder stress dan jongeren met een (bijna) volledige baan. Dat is logisch, stelt arbeidssocioloog Rudi Wielers van de Rijksuniversiteit van Groningen: “Als een bijbaantje te veel is, wordt dat makkelijk opgegeven”.

Hoge eisen

Dat de werkstress toeneemt, komt deels door de huidige economische welvaart. Die zorgt er namelijk voor dat er meer ruimte is voor persoonlijke ontwikkeling. “De nieuwe generatie staat ergens voor en wil het verschil maken”, weet psycholoog Petra van den Bosch. Jongvolwassenen stellen daardoor ook hogere eisen aan het type baan: “Het bedrijf moet aansluiten bij hun identiteit.” Een derde van de door het CBS ondervraagde jongeren geeft aan stress te hebben doordat ze teveel van zichzelf verwachten.

Ook Lianne van Gestel (25) worstelt met perfectionisme: “Als ik ergens aan begin, dan wil ik het gewoon goed doen. Ik wil geen half werk leveren.” Sinds twee jaar werkt Van Gestel voltijds als productontwikkelaar bij snoepfabrikant Perfetti van Melle in Sittard. Haar ambitie zorgt ervoor dat ze vaak uitgeput thuis komt: “Ik heb het gevoel dat ik altijd veel ballen tegelijk in de lucht moet houden.”

Veranderende arbeidsmarkt

Ook arbeidssocioloog Wielers ziet dat de ambitie van beginnende werknemers voor stress kan zorgen. Op zich was dat twintig jaar geleden ook al zo. “Onzekerheid over je prestaties is van alle tijden”, nuanceert hij. Tegelijkertijd ziet hij dat er ook veel veranderd is. Zo is het niet meer vanzelfsprekend om als starter een vast contract te krijgen. “Jongeren gaan van tijdelijke baan, naar tijdelijke baan.”

Wielers deed onderzoek naar het effect van flexcontracten op het welzijn van jongeren. Zijn onderzoek laat zien dat jongeren die werken via een flexibele constructie meer onzekerheid ervaren. “Die onzekerheid vergroot de kans op een burn-out.”

Eigen schuld

Daarbij rekenen veel jongeren het zich tegenwoordig persoonlijk aan als iets niet lukt. In theorie heeft vandaag de dag namelijk iedereen gelijke kansen. De Beurs: “Iedereen kan worden wat die wil, ongeacht afkomst. Falen kan dus niet langer meer worden toegewezen aan het systeem.” Jongeren denken daarom steeds vaker: “Als het niet lukt, is het mijn eigen schuld”.

Dat herkent Van Gestel: “Ik heb het gevoel dat ik mijzelf vooral die druk opleg”. Dat begon al in haar studententijd. Naast haar studie deed ze vrijwilligerswerk en een bestuursjaar bij haar studievereniging. Ook nu organiseert ze extra activiteiten op haar werk, waardoor de scheiding tussen werk en privé uit balans dreigt te raken.

Van Gestel: “Daarnaast wil ik ook nog een sociaal leven, heb ik een relatie en zorgen sociale media voor veel prikkels. Dat is best veel bij elkaar.” Die combinatie wordt ook de jongeren die bij psycholoog Van den Bosch aankloppen te veel: “Alles lijkt tegenwoordig mogelijk, maar tijd blijft schaars. Daarbij zijn we als mens geneigd om maar door te gaan, zodat we niet hoeven voelen.”

Daarnaast speelt er op dit moment veel in de samenleving. Volgens De Beurs hebben ook de crisis op de woningmarkt, de coronacrisis en het afschaffen van de studiefinanciering invloed op het welzijn van jongeren: “Ik heb wel te doen met de jongeren van nu.”

Werken op afstand

Gelukkig spreekt de baas van Van Gestel regelmatig zijn waardering over haar uit: “Dat houdt mij gemotiveerd om het goed te willen doen”. Dat was de afgelopen twee jaar tijdens de coronacrisis minder vanzelfsprekend. “Een werknemer krijgt minder feedback als die op afstand werkt”, ontdekte Noortje Wiezer, onderzoekster bij TNO.

Thuiswerken zorgt voor extra stress onder jonge werknemers, blijkt uit onderzoek van het TNO. “Als je net begint heb je vaak geen idee hoe alles werkt. Maar het kan lastig zijn zomaar een ervaren collega op te bellen”, legt Wiezer uit.

Jongeren beschikken daarnaast vaak niet over een goede thuiswerkplek en ze missen de binding met het bedrijf. Dat herkent Van Gestel, die tijdens de coronacrisis begon: “Ik wilde graag onderdeel worden van het team, maar dat ging moeizaam omdat ik alleen thuis werkte.”

Goed werkgeverschap

Veel organisaties hebben aangegeven ook na corona hybride te blijven werken. Volgens Wiezer is het belangrijk om daar goede afspraken over te maken: “Vraag als werkgever naar de behoeften van jonge werknemers”.

De huidige krapte op de arbeidsmarkt kan daarbij voor jongeren in het voordeel werken. Wiezer: “Bedrijven moeten hun best doen om werknemers vast te houden en gaan dus nadenken over goed werkgeverschap”.