Mantelzorg zou net als kraamzorg duurzaam deel mogen uitmaken van ieders leven

‘Mantelzorg zou een normaal onderdeel moeten zijn van ieders leven’

Radboud Recharge 13 juli 2021

Wat is de invloed van mantelzorg op werk en welzijn van de mantelzorger op lange termijn? En hoe kan die lange termijnblik op voor- en nadelen van mantelzorg ons meer inzicht geven in een duurzame vorm van mantelzorg? Op 17 juni hield Ellen Verbakel, hoogleraar Algemene en Theoretische Sociologie, haar oratie aan de Radboud Universiteit over dit onderwerp.

We staan voor grote maatschappelijke vraagstukken. Er komen veel meer ouderen bij in de toekomst, meer chronisch zieken. Wie gaat de hulp voor die mensen leveren? De professionele zorg kan dat niet opvangen vanwege personeelstekort en te hoge kosten. ‘Onze overheid zet daarom expliciet in op mantelzorg’, vertelt socioloog Ellen Verbakel. ‘Als je alle mantelzorg zou vervangen door publiek geld dan zou dat 44 miljard euro kosten, dat is onbetaalbaar.’

Voor- en nadelen van mantelzorg

Verbakel snapt waarom de overheid haar hoop vestigt op mantelzorg, maar wil met haar onderzoek zorgen voor een evenwichtiger beeld. ‘Om de discussie over de houdbaarheid van de gezondheidszorg goed geïnformeerd te kunnen voeren, moet je de totale ‘kosten’ van mantelzorg weten, en dat is de som van korte- en langetermijngevolgen, zowel positief als negatief.

Wat is mantelzorg? ‘Mantelzorg is het geven van hulp of zorg aan een bekende vanwege gezondheidsproblemen of ouderdom. Vaak zijn deze mantelzorgers vrouwen tussen de 45 en 65, die voor hun ouder of schoonouder zorgen, hoewel mantelzorg in alle leeftijden en in alle soorten en maten voor komt.’

Toekomst van de mantelzorg

Zijn er over een paar jaar nog wel voldoende mantelzorgers? ‘Ramingen geven aan dat het aantal zorgvragers de komende jaren met 70 procent stijgt en het aantal mantelzorgers slechts met 7 procent. Dus meer mensen zullen mantelzorg moeten gaan verlenen en de gemiddelde mantelzorger moet nog harder gaan werken. Maar nog meer mantelzorg vergroot de kans op overbelasting. De negatieve effecten daarvan zijn duidelijk: kans op uitval van de mantelzorger, hetgeen de houdbaarheid van de gezondheidszorg onder druk zet en de arbeidsparticipatie verlaagt, en dat maakt het bij een vergrijzende bevolking moeilijker de verzorgingsstaat op peil te houden.

Mantelzorg als carrière

‘Ik wil kijken wat de gevolgen zijn van mantelzorg voor het leven en de loopbanen van mantelzorgers. We hebben de afgelopen tijd onze eigen data verzameld met de mantelzorgcarrières van ongeveer 3000 mensen. Die kunnen we dan weer vergelijken met hun maatschappelijke carrière. In plaats van het kijken naar momentopnames (wat doet de mantelzorger nú en hoe ziet zijn/haar situatie er nú uit), wil ik de mantelzorghistorie en ontwikkelingen gedurende de zorgperiode bekijken. Daarmee doe je meer recht aan het idee dat niet iedere mantelzorger hetzelfde is. Hiermee zullen we ook de gevolgen voor werk en welzijn van de mantelzorger beter kunnen begrijpen.’

Wat Verbakel en haar team doen levert een vernieuwende kijk: de blik op de lange termijn voor gevolgen van mantelzorg. ‘Het is nieuw om naar mantelzorgcarrières te kijken. Die ervaring neemt iemand zijn hele leven mee en het bepaalt net zoals andere keuzes de wendingen in iemands werk en leven. Ook nadat de mantelzorg al gestopt is. Daarnaast onderzoeken we in welke fase van het leven iemand aan mantelzorg doet: gepensioneerd of als jongere? De impact verschilt per levensfase. Ook halen we de context erbij. Wat zijn er voor organisaties om te ondersteunen en hoe werken deze?

Mantelzorg als onderdeel van het leven

‘Mijn overkoepelende boodschap is: verzacht de negatieve kanten, maar probeer ook de positieve gevolgen van mantelzorg te versterken. Van de mantelzorgers geeft 90 procent aan er positieve dingen uit te halen: ze leren nieuwe dingen, verdiepen hun relatie met familie of bekenden die ze helpen of leren van kleine dingen te genieten. Die positieve route is nog te onderbelicht.

‘Er zou meer aandacht moeten komen voor mantelzorg als onderdeel van het leven. Het zou net zoiets moeten zijn als nu geldt voor het zorgen voor kleine kinderen: het hoort erbij. Instituties zouden daarop ingesteld moeten zijn, zodat mantelzorg goed te combineren is met werk en excessen van overbelasting verleden tijd worden. Een situatie waarin vele schouders licht werk maken en de mantelzorger vooral de positieve gevolgen kan ervaren, zie ik als een duurzame oplossing voor de stijgende vraag naar zorg.’