Wat is typisch human en wat animal?

Zijn sommige dieren net mensen?

Radnboud Recharge 14 juli 2021

Keer op keer blijkt: vermogens die we ooit als ‘typisch menselijk’ zagen, blijken na zorgvuldig onderzoek óók in andere diersoorten aanwezig te zijn.

Tenminste, dat wordt vaak beweerd. Maar wat is er eigenlijk ‘typisch menselijk’? Wat karakteriseert ons als soort? Volgens filosoof Cameron Buckner hebben veel filosofen en wetenschappers een vertekend beeld van typisch menselijke vermogens. Hij noemt de misvatting over onze eigen vermogens ‘antropofabulatie’, een samentrekking van antropos (mens) en confabulatie (overdrijven of verzinnen).

Neem het onderzoek naar sociale interactie. Lang veronderstelden wetenschappers dat een theory of mind, het vermogen om gedachten en emoties aan anderen toe te schrijven, ten grondslag lag aan de meeste vormen van menselijke interactie. Maar in veruit de meeste situaties berust interactie op gewoonten, rolverdeling, sociale normen, conventies en andere regelmatigheden. Dat maakt een theory of mind meestal overbodig. Zo ‘typisch menselijk’ is het dus niet.

Toch nemen we deze atypische theory of mind, en niet onze typische waarneming van rollen, gewoontes en conventies, als uitgangspunt en maatstaf om iets te leren over de sociale vermogens van andere diersoorten. We vragen ons af: heeft een chimpansee, raaf of dolfijn óók een theory of mind, net als wij?

Vervolgens tonen deze dieren zo’n ‘volwaardige’ capaciteit slechts bij benadering. In feite onderzoeken we dus of een vertekend beeld van onszelf in primitievere vorm aanwezig is in andere diersoorten. Dat bevestigt vervolgens weer een evolutionair perspectief op onszelf als cognitief meest ontwikkelde soort.

Welke vermogens delen we nu écht met andere dieren? En wat maakt ieder dier, waaronder de mens, uniek? Het vinden van het ‘mensachtige’ in andere diersoorten heeft vaak tot doel deze diersoorten te verheffen. Maar door andere dieren te vergelijken met een misplaatst idee van wat het betekent om mens te zijn, doen we recht aan dier noch mens.

Verder lezen

Buckner, C. (2013). Morgan’s Canon, meet Hume’s Dictum: avoiding anthropofabulation in cross-species comparisons. Biology and Philosophy, 28(5), 853-871. – In dit artikel werkt Buckner het idee van antropofabulatie uit.

Barrett, L. (2011). Beyond the Brain: How Body and Environment Shape Animal and Human Minds. Princeton University Press. – Louise Barrett beschrijft hoe we valkuilen als antropomorfisme en antropofabulatie kunnen voorkomen aan de hand van een ‘belichaamde’ en ‘gesitueerde’ theorie over cognitie.

Andrews, K. (2020). The Animal Minds: An Introduction to the Philosophy of Animal Cognition (2nd ed.). Routledge University Press. –Andrews’ The Animal Minds is een toegankelijke en volledige introductie in de filosofie van dierlijke cognitie. Het boek bevat onder andere hoofdstukken over het bestuderen van het gedrag van dieren, bewustzijn, gedachten en sociale cognitie.