Vocaal leren bij mens & dier

Hoe vogels, zoogdieren en kinderen klanken leren

Sommige zangvogels leren zingen door andere vogels na te doen. Andere dieren kunnen allerlei verschillende geluiden nadoen. Maar wat zegt dit over het menselijk spraakvermogen? Sonja Vernes van het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek in Nijmegen is redacteur van een themanummer van Philosophical Transactions of the Royal Society B over ‘vocaal leren’ in dieren en mensen, waarin verschillende diersoorten aan bod komen - van zebravinken en papegaaien tot vleermuizen en zeehonden.

De roodstaartpapegaai Alex is er beroemd mee geworden: het vermogen om menselijke spraak na te bootsen. Interesse in het vermogen van dieren om klanken te leren bestaat al duizenden jaren. Onderzoek naar het leren van klanken – vocaal leren genoemd – kan ons mogelijk iets vertellen over de evolutie van menselijke spraak en taal. Volgens Sonja Vernes van het MPI is het vooral belangrijk om vocaal leren te onderzoeken in veel verschillende diersoorten.

Maar weinig dieren kunnen klanken leren. Behalve bij vogels is dit vermogen alleen bekend bij dolfijnen en walvissen, zeehonden, olifanten en vleermuizen. Groepen dolfijnen hebben bijvoorbeeld een kenmerkende roep om elkaar te herkennen. En de beroemde ‘pratende zeehond’ Hoover blafte met het accent van zijn verzorger (“get over here”!). Maar dieren die klanken kunnen leren verschillen erg van elkaar. Zebravinken doen heel precies het liedje van hun vader na, terwijl papegaaien ook klanken van andere diersoorten en zelfs menselijke spraak na kunnen doen. ‘De diversiteit van deze dieren en de complexiteit van vocaal leren is een uitdaging voor dit veld’, zegt Vernes.

Senior onderzoekers Sonja Vernes en Vincent Janik van de Universiteit van St Andrews bespreken de rol van leren en ervaring bij het leren van klanken door dieren. Vernes en Janik stellen voor om het leervermogen op een nieuwe manier in te delen en daarbij rekening te houden met hoe precies klanken nagebootst worden en hoeveel tijd het kost om ze te leren. Er zijn grote verschillen in de leeftijd waarop dieren klanken kunnen leren en in hoeveel tijd het ze kost. Papegaaien kunnen hun hele leven lang verschillende geluiden nadoen, maar zebravinken kunnen alleen als ze jong zijn een beperkt aantal klanken leren – en alleen met veel oefenen.

Ella Lattenkamp van het MPI en haar collega’s deden onderzoek naar bladneusvleermuizen. De onderzoekers vergeleken de geluiden van drie jonge diertjes die de andere vleermuizen niet konden horen met de geluiden van normaal horende vleermuizen van dezelfde leeftijd. De vleermuizen die niet konden horen maakten atypische geluiden. Dat bewijst dat vleermuizen de geluiden van andere vleermuizen moeten horen om de normale vleermuisgeluiden te leren maken – net als mensenbaby’s die leren spreken.

De 21 artikelen van het themanummer laten zien dat de eeuwenoude fascinatie voor dierengeluiden tot een volwaardige onderzoekstraditie heeft geleid, die fundamentele vragen over dierlijke communicatie en het menselijk spraak- en taalvermogen kan belichten.

Publicaties

Vernes SC, Janik VM, Fitch WT, Slater PJB. 2021 Vocal learning in animals and humans. Phil. Trans. R. Soc. B, 376: 20200234. https://doi.org/10.1098/rstb.2020.0234

Vernes SC, Kriengwatana BP, Beeck VC, Fischer J, Tyack PL, ten Cate C, Janik VM. 2021 The multi-dimensional nature of vocal learning. Phil. Trans. R. Soc. B, 376: 20200236. https://doi.org/10.1098/rstb.2020.0236

Lattenkamp EZ, Linnenschmidt M, Mardus E, Vernes SC, Wiegrebe L, Schutte M. 2021 The vocal development of the pale spear-nosed bat is dependent on auditory feedback. Phil. Trans. R. Soc. B, 20200253. https://doi.org/10.1098/rstb.2020.0253