Nationalisme is een psychologische afwijking en die wil je niet hebben toch?

Wat als de wereld één land was? Een psycholoog over waarom we over grenzen moeten denken

The Conversation Paul Keaveny 15 januari 2021

Er zijn talloze verschillende soorten op het oppervlak van deze planeet. Een daarvan is het menselijk ras, dat meer dan zeven miljard leden heeft. In zekere zin zijn er geen naties, alleen groepen mensen die in verschillende delen van de planeet wonen. In sommige gevallen zijn er natuurlijke grenzen die worden gevormd door zee of bergen, maar vaak zijn grenzen tussen naties gewoon abstracties, denkbeeldige grenzen die zijn vastgesteld door overeenstemming of conflict.

Rusty Schweikhart, een lid van de Apollo 9-ruimtemissie uit 1969, legde uit hoe hij, toen hij vanuit de ruimte naar de aarde keek, een diepgaande verschuiving in perspectief ervoer. Zoals de meesten van ons, werd hij opgevoed om te denken in termen van landen met grenzen en verschillende nationaliteiten, maar door de wereld vanuit deze nieuwe invalshoek te zien, veranderde zijn kijk. Hij voelde zich "een deel van alles en iedereen". Zoals hij het beschreef:

Je kijkt daar naar beneden en je kunt je niet voorstellen hoeveel grenzen en grenzen je keer op keer overschrijdt, en je ziet ze niet eens.

Het perspectief van Schweikhart herinnert ons eraan dat we tot de aarde behoren in plaats van tot een natie, en tot een soort in plaats van een nationaliteit. En hoewel we ons misschien verschillend en verschillend voelen, hebben we allemaal een gemeenschappelijke bron. Onze soort ontwikkelde zich oorspronkelijk ongeveer 200.000 jaar geleden in Oost-Afrika en migreerde in een reeks golven naar de rest van de wereld. Als er een voorouderswebsite was die onze afstamming terug zou kunnen voeren tot het allereerste begin, zouden we ontdekken dat we allemaal dezelfde betovergrootouders (gevolgd door vele andere "overgrootouders") grootouders hebben.

Hoe verklaren we nationalisme dan? Waarom splitsen mensen zichzelf op in groepen en nemen ze verschillende nationale identiteiten aan? Misschien zijn verschillende groepen nuttig in termen van organisatie, maar dat verklaart niet waarom we ons anders voelen. Of waarom verschillende naties met elkaar concurreren en vechten.

De psychologische theorie van "terreurbestrijding" biedt één aanwijzing. Deze theorie, die door veel studies is gevalideerd, laat zien dat wanneer mensen zich onzeker en angstig voelen, ze de neiging hebben zich meer bezig te houden met nationalisme, status en succes. We lijken een impuls te hebben om ons aan identiteitslabels vast te houden om ons tegen onzekerheid te verdedigen. Er is echter kritiek op de theorie van sommige psychologen die menen dat ze bredere factoren die bijdragen aan menselijk gedrag over het hoofd zien.

Dat gezegd hebbende, zou de theorie enigszins kunnen helpen verklaren waarom nationalisme groeit in tijden van crisis en onzekerheid. Armoede en economische instabiliteit leiden vaak tot toenemend nationalisme en etnische conflicten. Een groter gevoel van onveiligheid brengt een grotere behoefte aan conceptuele labels met zich mee om ons identiteitsgevoel te versterken. We voelen ook de impuls om geborgenheid te vinden door het gevoel te behoren tot een groep met gedeelde overtuigingen en conventies.

Op basis hiervan is het waarschijnlijk dat mensen die het sterkste gevoel van gescheidenheid en de hoogste niveaus van onzekerheid en angst voelen, het meest vatbaar zijn voor nationalisme, racisme en fundamentalistische religie.

Voorbij nationalisme
Een relevante bevinding uit mijn eigen onderzoek als psycholoog is dat mensen die een hoog niveau van welzijn ervaren (samen met een sterk gevoel van verbondenheid met anderen, of met de wereld in het algemeen) meestal geen gevoel van groepsidentiteit hebben.

Ik heb veel mensen bestudeerd die een diepgaande persoonlijke transformatie hebben ondergaan na intense psychologische onrust, zoals een sterfgeval of de diagnose kanker. Ik noem deze mensen soms "shifters", omdat ze lijken op te schuiven naar een hoger niveau van menselijke ontwikkeling. Ze ondergaan een dramatische vorm van "posttraumatische groei". Hun leven wordt rijker, bevredigender en zinvoller. Ze hebben een nieuw gevoel van waardering, een verhoogd bewustzijn van hun omgeving, een breder perspectief en meer intieme en authentieke relaties.

Zoals ik in mijn boek The Leap rapporteer, is een van de gemeenschappelijke kenmerken van "shifters" dat ze zichzelf niet langer definiëren in termen van nationaliteit, religie of ideologie. Ze hebben niet langer het gevoel dat ze Amerikaans of Brits zijn, of moslim of jood. Ze voelen dezelfde verwantschap met alle mensen. Als ze überhaupt een identiteitsgevoel hebben, zijn het wereldburgers, leden van het menselijk ras en bewoners van de planeet Aarde - buiten nationaliteit of grenzen. Shifters verliezen de behoefte aan groepsidentiteit omdat ze zich niet langer afgescheiden voelen en dus geen gevoel van kwetsbaarheid en onzekerheid hebben.

Waarom we transnationalisme nodig hebben
Naar mijn mening zijn alle nationalistische ondernemingen - zoals "America First" of Brexit - dus zeer problematisch, omdat ze gebaseerd zijn op angst en onzekerheid, en dus onvermijdelijk onenigheid en verdeeldheid creëren. En aangezien nationalisme in strijd is met de wezenlijke realiteit van de menselijke natuur en de menselijke oorsprong, blijken dergelijke ondernemingen altijd tijdelijk te zijn. Het is onmogelijk om de fundamentele onderlinge verbondenheid van het menselijk ras terzijde te schuiven. Op een gegeven moment bevestigt het zichzelf altijd opnieuw.

Net als de wereld zelf kennen onze ernstigste problemen geen grenzen. Problemen als de COVID-19-pandemie en klimaatverandering raken ons collectief en kunnen daarom alleen collectief worden opgelost - vanuit een transnationalistische benadering. Dergelijke problemen kunnen alleen goed worden opgelost door de mens als één soort te zien, zonder grenzen of grenzen.

Uiteindelijk is nationalisme een psychologische afwijking. We zijn het onze voorouders en onze nakomelingen - en de aarde zelf - verschuldigd om er voorbij te gaan.