Hoe zijn Humans als gesprekspartners?

Zijn we egocentrische sprekers?

Radboud Recharge 24 JULI 2020

In een gesprek houd je vaak rekening met wat de ander weet. Zo praat je waarschijnlijk anders, simpeler, tegen je familie over je werk of studie, dan tegen je collega’s. Maar doen we dat in elke situatie? En doen sommige mensen dit vaker dan anderen?

Er bestaan twee ideeën over recipient design, het feit dat mensen rekening houden met de kennis en overtuigingen van hun gesprekspartner. Het sociocentrische idee is dat mensen in elke situatie de kennis van hun gesprekspartner in acht nemen. Het egocentrische idee is dat mensen aanvankelijk geen rekening houden met hun gesprekpartner wanneer ze zinnen vormen in hun hoofd, maar alleen als het nodig is, bijvoorbeeld als iemand iets op een andere manier interpreteert.

Momenteel is er meer bewijs voor de sociocentrische opvatting van recipient design. Een voorbeeld hiervan is te vinden in een studie waarin een instructeur bepaalde instructies geeft aan een proefpersoon. Tussen de personen ligt een bord met figuren van verschillende kleuren, waarvan sommigen te zien zijn voor beide personen en sommigen alleen voor de proefpersoon. Bij de instructie “Plaats de blauwe driehoek op de rode” zagen de onderzoekers dat de oogbewegingen van de proefpersoon evenveel fixeerden op de twee rode driehoeken als deze driehoeken voor beide personen zichtbaar waren. Als er echter één rode driehoek zichtbaar was voor beide personen en één rode driehoek alleen zichtbaar voor de proefpersoon, fixeerde de proefpersoon zich meteen voornamelijk op de rode driehoek die zichtbaar was voor beide personen. Dit laat zien dat mensen intuïtief meteen rekening houden met informatie die gedeeld is met de ander.

De mate waarin mensen rekening houden met hun gesprekspartner kan verschillen van persoon tot persoon, en heeft te maken met meerdere eigenschappen. Mensen die beter hun impulsen of niet-relevante informatie kunnen onderdrukken, zijn beter in recipient design. Ook je persoonlijkheid heeft invloed: meer empathische mensen zijn beter in recipient design, terwijl mensen die graag complex of over moeilijke vraagstukken nadenken hier slechter in zijn. Je stemming maakt ook uit: als je droevig bent, denk je bewuster na en houd je daardoor meer rekening met de ander dan wanneer je vrolijk bent. Ten slotte is je cultuur ook relevant: als je in een collectivistische cultuur leeft, zoals in Oost-Azië, waar mensen veel waarde hechten aan cohesie tussen mensen en het belang van de groep, ben je ook beter in recipient design dan als je in een individualistische cultuur leeft, zoals in het Westen, waar mensen onafhankelijk zijn belangrijker vinden dan zich identificeren met een groep.

We zijn dus meestal niet egocentrisch als we spreken. Doorgaans nemen we de kennis en overtuigingen van de ander in acht wanneer we communiceren. En dat is maar goed ook, want nadenken over hoe je gesprekspartner of je publiek iets interpreteert, is belangrijk om een boodschap goed over te brengen. Taal is immers geen eenrichtingsverkeer!