De Coronacrisis vanuit gedragsperspectief
CORONA VANUIT GEDRAGSPERSPECTIEF – ‘LATEN WE VANDAAG OP AFSTAND BLIJVEN, OM ELKAAR MORGEN NOG STERKER TE OMARMEN’
Beweging door inzicht en gedrag Karen Hitters 15 april 2020
‘Laten we vandaag op afstand blijven, om elkaar morgen nog sterker te omarmen’. (Giuseppe Conte, president Italië)
Relevante inzichten uit de gedragswetenschappen
Is gedrag de kern bij het bestrijden van het coronavirus?
Na wat opstartproblemen draaien de overheid en wij als volk op volle toeren in de bestrijding van het coronavirus. De overheid sloeg eerst nog een beschuldigende toon aan, waarop kritiek kwam van o.a. UU hoogleraar Denise de Ridder. Haar punt: beschuldig niet te veel, geef mensen handelingsperspectief en maak het gewenste gedrag gemakkelijk. Ook pleitte Rutger Bregman al voor het aansluiten bij het collectieve gevoel en bij het goede van de mens.
Inmiddels is de overheidscampagne “alleen-samen” gelanceerd waarin de sociale norm, een collectief gevoel en het vergroten van self-efficacy (het idee/ gevoel dat je het nieuwe gedrag kunt vertonen) centraal staan. Verder is er bij het RIVM een corona gedragsteam opgericht, waar HvA lector Reint Jan Renes bij is aangesloten. De persconferenties zijn inmiddels doorspekt met gedfragsprincipers en -frames die ons moeten helpen het gewenste gedrag te vertonen.
Er zijn verder allerlei ondernemende gedragsveranderaars die graag hun expertise aanbieden. Een voorbeeld is Samen Virusvrij. Wat opvalt in hun aanpak is dat ze op het relevante moment (wanneer het gedrag actueel is) de juiste reminders geven voor het wenselijke gedrag. Ook zorgen ze ervoor dat de reminders ‘menselijk’ zijn, bijvoorbeeld met een handgeschreven boodschap of met een gezicht.
Is dit goed nieuws? Vanuit gedragswetenschappelijk perspectief is het goed te zien dat basisgedragsprincipes toepassing vinden en dat er allerlei experts zich roeren. De vraag is natuurlijk of dit voldoende gaat zijn gezien de crisis die we met elkaar te beteugelen hebben. Hoe lang houden we het nieuwe gedrag vol met elkaar? Wat is ervoor nodig om mensen te blijven verleiden tot het gewenste gedrag? En wat kunnen we er eigenlijk van leren voor ons dagelijks werk?
Dit artikel neemt je mee in een aantal gedragsprincipes (biases – vooroordelen, neigingen) die nu -in tijden van crisis- spelen en benoemt het belang van aansluiten bij (iemands) cultuur. Verder lees je 10 praktische adviezen en tenslotte nog een oproep om toch vooral de invloed van de omgeving op menselijk gedrag serieus te nemen en (dus) deze crisis te benutten om hier fundamentele (andere) keuzes in te maken.
Houd rekening met de menselijke kant in tijden van crisis
We zitten nu midden in een tijd van grote onzekerheid, incomplete informatie en van altijd aanwezige social media. Wat werkt dan wel en niet als je werkt en communiceert met mensen, bv. inwoners in de stad?
Een belangrijk punt is dat risico’s inschatten niet onze sterkste kant is. We zijn als mens niet goed in staat om te denken in grote getallen en bijvoorbeeld exponentiële toename te bevatten. Zelfs Daniel Kahneman, nobelprijswinnaar en professor psychologie aan meerdere gerenommeerde universiteiten, geeft toe in een recent radiointerview dat hij hier in zijn dagelijks leven ook moeite mee heeft. Hij onderschatte de risico’s van de coronapandemie ook!
Wat doen we dan wel? We laten ons leiden door de affect- en beschikbaarheidsheuristiek, oftewel de emoties die we voelen en de levendige verhalen en stereotypen die bij ons opkomen (dus beschikbaar zijn) n.a.v. een situatie. Als we ergens sterke emoties bij voelen schatten we het risico hoger in. Helaas is deze strategie niet echt betrouwbaar, zeker niet in nieuwe onbekende situaties. Het is zelfs zo dat we in eerste instantie kennis van experts negeren en liever ons onderbuikgevoel volgen. Ook als er nog veel onduidelijk of onzeker is, schatten we de kans dat het daadwerkelijk gebeurt vooral in op basis van hoe makkelijk we ons dit voor kunnen stellen. De meesten van ons waren -voordat duidelijk werd dat er sprake was van een pandemie- nog vrij gelaten, we dachten dat het wel mee zou vallen, dat het een griepje was. Was daar ook nog optimisme bias actief? Als er iets gebeurt, dan heeft een ander er meer last van dan jijzelf, toch? Als eenmaal duidelijk is wat de mogelijke gevolgen kunnen zijn, speelt vaker angst op. Sociale media stoken deze angst meestal nog verder op, door vooral het slechte nieuws uit te vergroten. En of deze angst nu reëel is of niet, het is wel iets om rekening mee te houden in contact met een ander.
Het verklaart in ieder geval een hoop gedrag van mensen. Want we zijn dus niet de rationele mens die afweegt wat het beste voor hem is op basis van een kosten- en batenanalyse, maar eerder laten we ons leiden door sociale normen en dus door wat anderen om ons heen doen. Hamsteren van toiletpapier is daarvan een duidelijke uiting. Als je dit weet, wat kun je daar dan mee? Als overheid moet je proberen deze angst te erkennen, duidelijk te zijn over wat er bekend en onbekend is over de ziekte. Verder moet je -zeker als overheid- ook rekening houden met de werking van de hindsight bias. Gaandeweg wordt steeds meer duidelijk over de impact van het virus en wat dit betekent. Mensen hebben de neiging dan te zeggen dat het zo logisch en duidelijk is dat de overheid wel had moeten weten dat het zo zou lopen…
Sluit aan bij cultuur
Het is zo logisch maar daarom iets wat je makkelijk vergeet. Het is belangrijk om te beseffen dat onze cultuur wezenlijk anders is dan bijvoorbeeld die in Aziatische landen. Zoals Rutte in de persconferentie van 31 maart duidelijk maakte, accepteren we als volk geen overheid die zegt wat we MOETEN doen. Rutte deed een beroep op onze volwassenheid, onze verantwoordelijkheid voor elkaar, samen. Dus het individu staat centraal. Of onze samenleving ingericht is op een manier waarin iedereen in de gelegenheid is om deze verantwoordelijkheid te nemen blijft daarbij in het midden. Wel doet onze overheid een beroep op onze intrinsieke motivatie om bij te dragen. In Aziatische landen staat het collectief centraal; mensen zijn veel meer gewend en geneigd om het collectieve belang boven het individuele belang te zetten. Overheden leggen meer regels op en gaan bijvoorbeeld een stuk makkelijker om met het privacyvraagstuk. Dit leidt tot snellere resultaten maar ook tot meer extrinsiek gemotiveerd gedrag. Wat is beter? Hoogleraar Wim Derave van de Universiteit Gent schreef een vlammend doch helaas pessimistisch betoog over de manier waarop we in Westerse culturen met de crisis omgaan. Onze individualistische cultuur en dito gedrag helpt ons niet, zegt hij. Hopelijk blijkt hij geen gelijk te krijgen en weten we een collectief gevoel en belang lang genoeg vast te houden.
Praktische adviezen
Wat kun je doen? Waar kun je rekening mee houden? De belangrijkste adviezen waar we ons aan moeten houden zijn inmiddels bij de meesten wel bekend. De vraag is of het lukt dit in het dagelijks leven ook goed (genoeg) toe te passen en vooral ook of het bijvoorbeeld lukt minder taalvaardige medebewoners te bereiken met een geloofwaardige boodschap (aansluitend bij hun taalniveau en/of cultuur). Lukt het alle initiatiefnemers in land en stad, maar ook de inwoners, om hun goede intenties zo uit te voeren dat het voldoet aan de adviezen van het RIVM? De adviezen lijken simpel, echter dat zijn ze niet.
Er zijn meerdere gedragsprincipes die handig zijn wanneer je met jouw boodschap de kans wilt vergroten dat mensen bv. handen wassen en social distancing toepassen.
Maak de consequenties van gedrag (of juist iets niet doen) zichtbaar. Anders wegen de kosten of de moeite van het nieuwe gedrag zwaarder dan wat het nieuwe gedrag mogelijk oplevert. Zie een indrukwekkende “advertentie van Ohio Health Department.
Mensen reageren sterker op verlies dan op winst. Dus benoem bijvoorbeeld dat mensen met hun gedrag het overlijden van een ander kunnen veroorzaken i.p.v. dat mensen levens redden door thuis te blijven.
In onzekere situaties laten mensen zich leiden door sociale normen. Mensen kijken letterlijk om zich heen om zich te oriënteren op wat anderen doen. De kans is groot dat ze dit volgen. Geef dus altijd zelf het goede voorbeeld, zeker als overheid. Laat zien dat de straten leeg zijn en dat de mensen zich aan de opdracht houden.
Maak informatie zo mogelijk altijd compact en simpel. Er is zoveel informatie die we op een dag te verwerken krijgen, dus help mensen om de echt belangrijke informatie ook te kunnen verwerken. Korte, overzichtelijke rijtjes met de belangrijkste adviezen!
Help mensen met concreet handelingsperspectief. Dit deden Rutte en de Jonge zowel op 31 maart als op 6 april in hun persconferenties. In plaats van zeggen ‘blijf thuis’ zeiden ze: blijf zoveel mogelijk thuis en ga bijvoorbeeld met Pasen digitaal op bezoek bij oma, houdt een paasbrunch met het gezin, maak een wandeling in je buurt.
Knip de periode waarin het nieuwe gedrag moet plaatsvinden op in brokken. Eerst twee weken het nieuwe gedrag proberen klinkt als ‘te-doen’. Als het daarna langer wordt, dan voelt dat al als een minder grote opoffering (wij kunnen dit!).
Maak de omgeving zodanig dat deze het gewenste gedrag makkelijk maakt en uitlokt. Bijvoorbeeld zet zeeppompjes prominent in het zicht wanneer mensen hun handen moeten wassen.
Sluit aan bij de emoties die spelen. Erken dat mensen het moeilijk kunnen hebben, dat je veel van ze vraagt. Toon begrip. Erken angst en wees vooral duidelijk in wat je wel en niet weet, deel de onzekerheden.
Sluit aan bij een collectief gevoel. Benoem hoe het gedrag dat je van mensen vraagt anderen kan helpen. Roep mensen op om ‘voor elkaar te zorgen’ en roem mensen erom. Praat in termen van ‘wij’ en niet van ‘ik’.
Houd rekening met weerstand en gebruik deze in je boodschap of benadering. Een veelgebruikte techniek daarvoor is stealing thunder. Benoem bijvoorbeeld dat je begrijpt dat mensen ervan balen en dat het veel van ze vraagt. Door dit begrip te tonen, staan mensen vaak weer open voor nog een verzoek.
Kans voor langdurig gezond en duurzaam gedrag
Natuurlijk helpt het bij het overbrengen van een boodschap als je rekening houdt met allerhande gedragsprincipes. Tegelijkertijd is het onze omgeving die ons gedrag bepaalt, in grote mate zelfs. Wij laten ons leiden door wat en wie er om ons heen is. Zijn wij puur en alleen zelf verantwoordelijk voor onze gezondheid of voor het gemak waarmee we veel te goedkoop ongezond voedsel, vliegreizen en wegwerpproducten kunnen kopen? Er is een groeiend aantal mensen -vooral wetenschappers op dit moment- dat pleit voor maatregelen in deze coronacrisis met alvast een doorkijk naar een andere toekomst. Zodat we een omgeving creëren die ons helpt bij gedrag dat gezond en duurzaam is voor mens en aarde en gedrag dat voor meer (kansen)gelijkheid zorgt in de wereld.
