Gapen blijkt niet voor iedereen even aanstekelijk, want psychopaten blijken een stuk minder vatbaar

Mensen met psychopathische trekjes gapen minder snel mee

Scientias V. Lammerse 15 september 2024

Het bewijs dat je persoonlijkheid voor een groot deel bepaalt of je wel of niet meegaapt, stapelt zich op.

We weten maar al te goed dat gapen aanstekelijk is. Je hoeft niet eens iemand te zien of horen gapen, alleen al de gedachte daaraan kan genoeg zijn om zelf een onbedwingbare gaap te voelen opkomen. Toch toont een nieuwe studie nu aan dat gapen niet voor iedereen even aanstekelijk is. Want psychopaten blijken er een stuk minder vatbaar voor.

Gapen
Je kunt nog zo uitgeslapen zijn: als iemand anders moet geeuwen, zijn de meesten onder ons geneigd om mee te geeuwen. En als je daar wat dieper over nadenkt, is dat eigenlijk best eigenaardig. Wetenschappers proberen dan ook al sinds jaar en dag beter te begrijpen wat de functie van gapen is en wat er precies aan de aanstekelijkheid ervan ten grondslag ligt. “Gapen is een apart fenomeen,” vertelt gedragsonderzoeker Jorg Massen in een interview aan Scientias.nl. “Toch weten we er opvallend genoeg nog niet zo heel veel van af. Dit heeft ertoe geleid dat de publieke kennis hierover wordt gedomineerd door achterhaalde ideeën, bijvoorbeeld dat het voor meer zuurstof zorgt; een aanname die al in de jaren tachtig is weerlegd.”

De ware reden
Wat dan wél de functie van gapen is? “Gapen koelt de hersenen,” gaat Massen verder. “Dit zorgt ervoor dat we alert blijven. Door naar ‘aanstekelijk gapen’ te kijken, kunnen we zien hoe deze staat van zijn zich door een groep verspreidt en hoe een groep synchroniseert. Dit zou op den duur belangrijke toepassingen kunnen hebben in beroepen waar opperste alertheid nodig is.”

Niet iedereen gaapt mee
Hoe aanstekelijk gapen ook is, niet iedereen gaapt mee. Wetenschappelijk onderzoek naar meegapen heeft bijvoorbeeld aangetoond dat video’s van gapende mensen doorgaans bij 30 tot 60 procent van de proefpersonen een gaap opwekt. Een interessante vraag is natuurlijk wie er precies minder vatbaar voor zijn. Eerdere studies deden vermoeden dat persoonlijkheidskenmerken een rol spelen. Daarnaast zouden met name mensen met psychopathische trekjes minder gevoelig voor meegapen zijn. Psychopathie wordt namelijk gekenmerkt door onder meer egoïsme, geen angst kennen en een gebrek aan empathie. Maar het bewijs voor deze hypothese houdt niet over. “Er zijn wel wat studies gedaan die in die richting wijzen, maar de resultaten zijn vaak tegenstrijdig en de steekproeven klein,” vertelt Massen.

Studie
Om het verband tussen persoonlijkheid en meegapen grondiger te bestuderen, besloot het team het ditmaal groots aan te pakken. “We verzamelden een grote groep mensen afkomstig uit verschillende landen,” vertelt Massen. In totaal rekruteerde het team 450 deelnemers met 50 nationaliteiten in de leeftijd tussen de 18 en 58 jaar. De proefpersonen kregen de opdracht video’s van gapende mensen te bekijken. Daarna rapporteerden ze over hun eigen gaap-reacties en vulden ze vragenlijsten in die psychopathische persoonlijkheidskenmerken in kaart brachten.

Screenshots van een video die proefpersonen kregen te zien tijden het gaaponderzoek. Afbeelding: Universiteit Utrecht

Persoonlijkheid
Uit de bevindingen blijkt dat persoonlijkheid inderdaad voor een groot deel bepaalt of iemand wel of niet meegaapt. De beste voorspellers van meegapen zijn emotionele en interpersoonlijke persoonlijkheidskenmerken. Daarnaast is ook de theorie dat psychopaten er minder gevoelig voor zijn, bevestigd. “Zoals verwacht werkte gapen minder aanstekelijk bij proefpersonen die hoger scoorden op de psychopathie-vragenlijsten,” zegt Massen.

Psychopaten
De resultaten sluiten aan bij eerder onderzoek waaruit blijkt dat psychopathie kan leiden tot minder emotionele binding en sociale verbondenheid, wat uiteindelijk doorwerkt in de gevoeligheid voor aanstekelijk gedrag. “Mensen met psychopathische persoonlijkheidskenmerken hebben moeite met sociaal gedrag,” vertelt Massen. “Daarnaast kunnen ze zich moeilijker aanpassen aan een groep. Het in sync lopen met de rest lijkt ze dus niet zo goed af te gaan. Het feit dat gapen dus ook niet zo aanstekelijk voor ze is, lijkt daar een verdere uitwerking van te zijn.”

Sterk verband
Dankzij de studie krijgen we een steeds beter beeld van de mechanismen die betrekking hebben op de werking van de aanstekelijkheid van gapen. “Maar omgekeerd ook in de fysiologie van psychopathische kenmerken,” aldus Massen. “Bovendien hebben we nu met zoveel proefpersonen over de hele wereld laten zien hoe sterk het verband tussen psychopathische persoonlijkheidskenmerken en meegapen is.”

Overigens hoef je je niet gelijk zorgen te maken als je moet geeuwen en je gesprekspartner niet mee gaat doen. “Gaapt een persoon niet met je mee, dan wil dat niet meteen zeggen dat je iemand met psychopathische kenmerken tegenover je hebt,” waarschuwt Massen. Want ondanks het sterke verband dat in het onderzoek naar voren kwam, hing het meegapen vooral af van de mate van vermoeidheid die de proefpersonen rapporteerden. “Iemand die niet meegaapt kan dus ook gewoon niet vermoeid genoeg zijn,” besluit Massen