4 mei 2024 en we hebben het ondanks alles nog verl te goed in Nederland; het kan echter anders

Relaxflashback in de meivakantie 2024

En vanaf nu tijd om een week te relaxen De komende week posten we oude berichten om samen nog meer te genieten van het leven in het NU.

Flashback 4 mei 2019

We hebben het te goed in Nederland

Hysterie, grondtoon van onze cultuur

Hysterie is het basisingrediënt van onze Westerse cultuur stelt filosoof en criminoloog Marc Schuilenburg. Twitter, de beeldvorming rond asielzoekers, het jaarlijkse Zwarte Piet-debat, het collectieve gevoel van onveiligheid, het zijn volgens Schuilenburg allemaal uitingen van wat hij de opgewonden grondtoon van onze cultuur noemt en diagnosticeert als uiting van hysterie. Denk verder over wat hysterie is en waarom ze juist nu overal de kop op steekt.

Hysterisch op Twitter

Ons gedrag op sociale media is volgens Schuilenburg een typisch laatmodern hysterisch verschijnsel. Vooral op Twitter gaat het er behoorlijk hysterisch aan toe. De discussies die daar in 280 tekens worden gevoerd, hebben vaak een nogal opgewonden karakter en twitterhooligans, zoals Schuilenburg ze noemt, gebruiken de nodige hoofdletters, uitroeptekens en bewegende plaatjes om hun punt kracht bij te zetten.

Geschiedenis van de hysterie

De term hysterie is afgeleid van het Oud-Griekse woord voor baarmoeder, hystera, en werd voor het eerst gebruikt door de Griekse arts Hippocrates. In de Middeleeuwen dacht men dat hysterie veroorzaakt werd door een door het lichaam rondzwervende baarmoeder en verbonden met het duivelse en demonische. In de 19e eeuw werd de hysterie veeleer opgevat als een medisch probleem, dat naar verluid behandeld werd met genitale massages en zelfs zouden hebben geleid tot de uitvinding van de vibrator & het daarmee bewerkstelligde paroxisme zou vrouwen genezen van hun hysterie. Met het schrappen van de hysterie als ziekte uit de DSM belandde de hysterie op de schroothoop van de geschiedenis. Dit betekent volgens Schuilenburg echter niet dat ze daarmee verdwenen is.

Opgewonden grondtoon

We leven langer, gezonder, veiliger en banger. Vanwaar toch dat gat tussen de cijfers en het gevoel van mensen? Er lijkt sprake te zijn van wat Schuilenburg de succesparadox noemt, hoe beter het met ons gaat, hoe hysterischer we omgaan met het resterende tekort aan veiligheid, gezondheid en welvaart. Het is alsof we verslaafd zijn geraakt aan controle en we niet meer om kunnen gaan met dissonantie en onzekerheid. Hoe moeten we omgaan met onze hysterie?

Lezing 6 mei 2019 19:30 tot 21:00 uur

Locatie Collegezalencomplex, Radboud Universiteit

Organisator(s)Radboud Reflects Spreker Marc Schuilenburg Gedrag en Cultuur

Marc Schuilenburg is filosoof en criminoloog. Hij is universitair docent aan de afdeling Strafrecht en Criminologie aan de Vrije Universiteit en is columnist bij NRC Handelsblad. Hij schreef onder meer Hysterie. Een cultuurdiagnose (2019) en Orde en veiligheid (2012).

Deelname

Deelname kost € 7,50- | Medewerkers van de RU en Alumni Benefits Card-houders € 5,- | Studenten, scholieren en Radboud Reflects-abonnees gratis

Je kunt niet aanwezig zijn? Geen nood

Lees hieronder het interview

marc2.jpg

Woede, angst en gebrek aan geborgenheid: we leven in hysterische tijden

21 februari 2019

Interview Brainwash website www.human.nl

Of het nu gaat om het verhitte debat rond migratie, veiligheid, leefbaarheid, of bedreigingen en haat op Facebook of Twitter: we leven in hysterische tijden, stelt filosoof en criminoloog Marc Schuilenburg. We spraken hem over zijn nieuwste boek 'Hysterie. Een cultuurdiagnose'.

WE LEVEN IN HYSTERISCHE TIJDEN, ZEGT U.

'Je ziet het als er ergens een asielzoekerscentrum wordt aangekondigd en bewoners van een wijk buiten zinnen zijn van woede. Zo boos dat ze zich er later niet meer in herkennen. Je herkent het in de doodsbedreigingen die wethouders en burgemeesters krijgen. Het zit 'm in het taalgebruik: hangjongeren worden straatterroristen genoemd. Slechte wijken die getto's genoemd worden.

'Je kunt op basis van cijfers aantonen dat het allemaal wel meevalt, maar zo ervaren mensen het niet. Dat gevoel wil ik niet afdoen als iets irrationeels. Het gaat om gevoelens van angst, frustratie, van gemis aan geborgenheid, van niet gehoord worden. Wanneer dat allemaal samenbalt, kan dat leiden tot hysterisch gedrag.'

WAT IS HYSTERIE?

'Het is lastig om één allesomvattende definitie te geven, daarvoor zijn de oorzaken en behandelingen te uiteenlopend. De oude Grieken en Egyptenaren zochten de oorzaak van hysterie bij de uterus, de baarmoeder. Die zou op zoek naar voedsel – sperma in het bijzonder – gaan rondzwerven in het lichaam van de vrouw. Daardoor zou ze aan haren gaan trekken, wilde armbewegingen maken, spastisch worden, buiten zinnen raken.

'Met de komst van het Christendom wordt er een godsdienstige verklaring gezocht voor hysterie. Nog steeds wordt de ziekte alleen met vrouwen geassocieerd; nu met vrouwen die bezeten waren door duivels en demonen. Weer later werd hysterie gekoppeld aan onverwerkte trauma's, die via het lichaam een uitweg naar buiten zoeken. Dat is de tijd van Sigmund Freud. Het zou hierbij gaan om een onvervuld seksueel verlangen dat zich uitte via lichamelijke klachten, zoals verlammingen en extreme verstijvingen, bizarre looppatronen, stemmingswisselingen, kokhalzen en braken, depressie en spraakstoornissen.

'In een restrictieve, moraliserende samenleving kwam dat verlangen als hysterie naar buiten. Er zijn natuurlijk meer verklaringen, maar dit zijn de grote drie verklaringen die door de eeuwen heen gegeven zijn. Eenduidigheid is er niet in de verklaringen, behalve dat je zou kunnen zeggen dat hysterie iets is dat altijd bij de mens heeft gehoord.'

TOCH WORDT HYSTERIE IN DE JAREN 80 GESCHRAPT UIT DE DSM, 'T HANDBOEK VOOR PSYCHIATERS, ZO SCHRIJFT U.

'Dat heeft te maken met de opkomst van het evidence-based werken, dat werkt op basis van een cijfermatige rationaliteit. Dit denken heeft als uitgangspunt: alles wat je niet kunt meten, bestaat ook niet. Hysterie in al haar diversiteit past daar niet binnen. Ook is de psychoanalyse − Freuds behandelmethode voor hysterie − waarbij patiënten op een sofa plaatsnemen en vrij associëren erg kostbaar, niet te betalen voor het gewone volk. Dat zie je ook aan zijn patiënten: dat waren voornamelijk vrouwen uit de bourgeoisie.

'Ook is de DSM afkomstig uit Amerika, waar Freud wordt gezien als een bedrieger, een fantast, een door de mand gevallen wetenschapper. Dus het lijkt in zekere zin ook een afrekening met zijn denken. Of hysterie daarmee ook verdwenen is, is de vraag. Er zijn schrijvers die de ziekte een meestervermommer noemen, die − in medische zin − voortdurend terugkomt, in de vorm van borderline, of een posttraumatische stressstoornis bijvoorbeeld.'

IN MEDISCHE ZIN. MAAR UW BOEK IS EEN CULTUURDIAGNOSE.

'Ja, ik heb het over hysterie als een collectieve besmetting die kenmerkend is voor onze tijd. Ik heb het over de paradox die je tegenkomt als het gaat om onderwerpen als migratie, leefbaarheid en criminaliteit. De verhitte discussies rond die onderwerpen zijn met statistieken niet te verklaren. Cijfermatig is er niets aan de hand, maar cijfers kunnen de onrust niet wegnemen.

'Kenmerkend voor die onderwerpen is dat mensen een verlies van thuisgevoel ervaren, verlies van geborgenheid. Alsof ze de sleutel van hun huis kwijt zijn. En dan merk je dat geborgenheid zich niet laat staven met cijfers, omdat dat thuisgevoel veel meer is dan een daling van criminaliteit of meer of minder migranten. Er is een wereld achter de statistieken die niet door de cijfers verwoord kan worden. In combinatie met het idee niet gehoord te worden, door de politiek, door de wetenschap, door de media, zorgt dat voor hysterische taferelen.'

WANNEER IS DIE GEBORGENHEID VERLOREN GEGAAN?

'Ik denk dat er de laatste decennia een aantal grote ontwikkelingen is samen gekomen. Sinds de jaren zeventig hebben we de sociaaldemocratie ingeruild voor het neoliberalisme. Dat heeft geleid tot ontgrenzing en vermarkting.

'Tegelijk heeft de verzuiling plaatsgemaakt voor individualisme. En je ziet dat allerlei ontmoetingsplaatsen, en dat kan van alles zijn, van buurtwinkels en jongerenplekken tot bibliotheken, zijn verdwenen of hebben plaatsgemaakt voor het grootbedrijf. Dat waren plekken van samenkomst, van geborgenheid.'

IN HET BOEK BESCHRIJFT U EEN PARALLEL MET HET EIND VAN DE NEGENTIENDE EEUW.

'Eind negentiende eeuw waren de hoogtijdagen van de hysterie. Als je de cijfers mag geloven, werden alleen in Parijs al 50.000 vrouwen tussen de 13 en 35 jaar gediagnostiseerd als hysterisch.

'Het was een tijd van versnelling. Technologische vernieuwingen volgden elkaar in rap tempo op: de stoomtrein deed zijn intrede, de telefoon, de telegraaf. Te midden van al die uitvindingen hadden veel mensen het gevoel de grip op hun leven te verliezen. Hun wereld werd in zo'n hoog tempo zoveel groter, dat dat ten koste ging van het gevoel van geborgenheid.

'Ik zie daar een parallel met de huidige tijd: het neoliberalisme, maar ook de komst van internet, van sociale media, maakt de wereld opnieuw veel groter. En ook nu hebben mensen het gevoel dat ze iets overkomt waar ze niet om gevraagd hebben, dat groter is dan zijzelf. Ik denk dat de hysterische kreet dan het laatste middel is om gehoord te worden.'

U SCHRIJFT OOK DAT DE HYSTERIE EEN VERDIENMODEL IS GEWORDEN.

'Kijk naar sociale media: extreme foto's, uitvergrote nieuwsberichten, uitroeptekens en overdreven emojis: ze worden bovenaan je tijdlijn geplaatst. Waarom? Omdat je er sneller op klikt en daarmee de advertentie-inkomsten groeien. Haal de hysterie uit Twitter of Facebook, en morgen zijn ze failliet.

'En ook in politieke en economische zin wordt de hysterie voortdurend uitgevent. Kijk naar migratie, kijk naar criminaliteit. Objectief gezien leven we in een van de meest veilige landen ter wereld en toch komt het ministerie van Justitie en Veiligheid elke week met nieuwe maatregelen op de proppen.

'De focus ligt daarbij niet op veiligheid, maar op de onveiligheid. Dat heeft me altijd verbaasd in de vijftien jaar waarin ik nu onderzoek doe. Als de werkloosheid daalt, is er direct een persconferentie waarin de minister die hiervoor verantwoordelijk is dat bekend maakt. Terwijl de veiligheid in Nederland sinds 2002 enorm is toegenomen, heb ik nog nooit een persconferentie meegemaakt waarin dat met veel bombarie wordt verkondigd.'

IS DIE GEBORGENHEID TE HERSTELLEN?

'Ik denk dat we vooral moeten investeren in parochiale plekken. Dat zijn plekken op wijkniveau − van een buurtwinkel tot een bibliotheek − die zijn wegbezuinigd. Ik noem dat parochiale plekken omdat ze niet zuiver publiek en niet zuiver privaat zijn. Door daar samen te komen, kan het gevoel van geborgenheid worden hersteld. Ik zie dat ook gebeuren, in Rotterdam bijvoorbeeld, waar mensen samenkomen in door hen zelf opgerichte leeszalen, of een kledingruil organiseren. Die plekken laten zien dat we ons weer gaan oefenen in samenleven.

'Van Thomas Hobbes tot Arthur Schopenhauer en de bekende Britse bioloog Richard Dawkins: de meeste denkers die nagedacht hebben hoe mensen met elkaar omgaan, deden dat in termen van overleven. We zijn geneigd om uit te gaan van het kwaad, terwijl de mens ook zoveel goed doet. De mens is een empathisch wezen, dat mag wel wat meer benadrukt worden. Vriendschap, zorg voor de ander, vertrouwen, al die waarden die als soft zijn weggezet: die kant van de mens wordt onvoldoende serieus genomen.

'We hebben de harde maatregelen een kans gegeven.

Laten we nu die softe kant belichten, dan zul je zien dat die geborgenheid die we nu zo missen, wordt hersteld.'

HUMAN POWER