Leer meer over je onbewuste (dromen); ze zijn te hacken

Je dromen hacken? In Nijmegen kan het

Scientiad M. Nowee 21 april 2024

In het Sleep and Memory Lab van het Donders Instituut in Nijmegen leren deelnemers precies hoe. Niet alleen dat: na nachtenlange trainingen kunnen ze al dromend bewust reageren op vragen van de wetenschappers, door middel van oogbewegingen.

In je dromen kun je de meest fantastische dingen ervaren: een tocht maken op de rug van een tijger, vliegen over reusachtige bergkammen of duiken met de vreemdste zeewezens. De meeste dromen zijn echter niet zo spectaculair. Sterker nog, ze zijn vaak een samenraapsel van gebeurtenissen die je al hebt beleefd of gaat beleven, gemengd met informatie die je ergens ooit hebt opgevangen. Met uiteraard een paar vreemde twisten en overgangen erin.

Tenzij je lucide droomt: een staat van zijn waarin je bewuste en onderbewuste elkaar kruisen. Wat er dan gebeurt is dat je wel degelijk droomt, maar dit op een bepaalde manier doorhebt. Op het moment dat dit gebeurt, kan je de droom naar je hand zetten (en dus zelf een tijger opzoeken om een ritje op te maken). Om meer te weten te komen over hoe dit werkt, leert Martin Dresler van het Radboudumc zijn proefpersonen hoe ze deze lucide dromen kunnen opwekken, en hoe ze hier op dat moment met hem over kunnen communiceren.

Wakker zijn in je droom
Er zijn maar weinig mensen die met regelmaat lucide dromen, wat het lastig maakt om hier onderzoek naar te doen. Ten minste, als je niet je deelnemers een half jaar in een laboratorium wil laten slapen in de hoop dat het een nacht raak is. Het is daarom een stuk handiger als de deelnemers deze droomtoestand zelf kunnen opwekken. Precies daar doet het team van Dresler onderzoek naar.

De onderzoekers ontwikkelden hiervoor methodes waarbij mensen in wakkere toestand een realiteitscheck doen, met het idee dat ze dit in hun dromen zullen herhalen. Als ze dat inderdaad doen, dan zullen ze er dromend achterkomen dat wat ze beleven niet echt is. Dat kan bijvoorbeeld door gebruik te maken van licht, geluid of trillingen. Als de deelnemers overdag zo’n sensorische prikkel krijgen, wordt van hen gevraagd om op dat moment heel bewust te zijn van waar ze zijn, en of ze wakker zijn. Op het moment dat de deelnemers aan het dromen zijn, krijgen ze dezelfde prikkels. Als ze dezelfde check uitvoeren, kunnen ze weer in die bewuste toestand komen en zich realiseren dat ze aan het dromen zijn.

Instabiele toestand
Met deze methode lukt het Dresler om ongeveer de helft van de deelnemers in een bewuste droom krijgen. Maar, vertelt hij, dat is niet voor lang. “Het is zo’n intrinsiek instabiele staat dat men ofwel terugvalt in een niet-lucide situatie – waarbij mensen vergeten dat ze hiervoor lucide waren – of wakker wordt.” De dromen duren dan ook hooguit een paar minuten. “Zelfs met de beste lucide droominfectiestrategieën en de meest capabele lucide dromers duurt zo’n droom niet meer dan 5 of 10 minuten”, aldus Dresler. Toch is het lang genoeg om een glimp mee te krijgen van wat er in het hoofd van deze bewuste dromers omgaat.

Communiceren
De dromers kunnen namelijk in hun lucide staat contact leggen met de onderzoekers. “Als je bewust je ogen beweegt in je droom, dan bewegen de ogen van je slapende lichaam in hetzelfde patroon”, legt Dresler uit. “Dat kunnen we dus gebruiken om te communiceren met deelnemers tijdens de REM-slaap.” Echt kletsen zit er door de beperkende communicatiestrategie niet in, maar het lukt wel om kleine opdrachten mee te geven. Simpele rekensommetjes als twee plus drie bijvoorbeeld, wat de onderzoekers aan de bewuste dromers voorleggen. “Degene in de droom krijgt die vraag mee in hun dromen”, vertelt Dresler. “Voor sommigen is dat als een stem van boven, terwijl bij anderen een figuur in hun droom ze de vraag stelt.” De lucide deelnemer moet dan als antwoord in dit geval vijfmaal de ogen naar één kant bewegen. Voor de onderzoeker een duidelijk signaal dat de deelnemer zich bewust is van diens droom.

Nachtmerries sturen
En dat kan nuttig zijn voor verder onderzoek naar lucide dromen. Op dit moment ligt de focus op het verbeteren van de lucide-inducerende technieken. Maar als dat eenmaal redelijk goed werkt, dan kunnen deze methodes bijvoorbeeld ook worden toegepast om de behandeling van nachtmerriestoornissen efficiënter te maken. “Als je leert om bewust te worden in je droom, dan kan je de nachtmerrie negeren, wakker worden of zelf een andere kant op sturen”, vertelt Dresler. Maar ook atleten zijn gebaat bij de techniek. “Een zeer aanzienlijke groep gebruikt lucide dromen al om extra training te hebben of te trainen in een enigszins andere omgeving.”

Zelf lucide dromen oproepen
Je hoeft daarvoor niet in een laboratorium te liggen. Ook met een paar huis-tuin en keukentrucjes kan je je bewust worden van je droom. Door overdag regelmatig meerdere keren achter elkaar op de klok te kijken bijvoorbeeld. Ben je dit zo gewend, dan kan het zijn dat je dit ‘s nachts ook doet. Eénmaal naar de klok kijken in een droom zal niets opleveren. Maar kijk je weg en meteen weer terug? Dan zal de klok een compleet andere tijd aangeven. Je hersenen hebben in de nacht namelijk geen tijdsbesef. In plaats daarvan geven ze je een willekeurige afbeelding van een klok. Net als dat je niet kan lezen in een droom. Maar het kan ook met simpelere dingen, vertelt Dresler. “Overdag regelmatig je neus dichtknijpen bijvoorbeeld, en er dan doorheen proberen te ademen. Of je afvragen wat je tien minuten geleden deed.” Het maakt dus niet precies uit wat je doet, als het maar een realiteitscontrole is.

Waarom dromen we überhaupt?
“Er zijn discussies over in hoeverre dromen daadwerkelijk een biologische functie dienen”, vertelt Dresler. Een theorie is dat je in deze virtuele realiteit veilig situaties kunt uitproberen die je overdag niet kunt trainen. ”Je kunt immers niet zomaar het bos in gaan en de beste manier uitproberen om tegen een wolf te vechten of iets dergelijks”, aldus Dresler. “Als dromen een functie hebben, dan is het misschien dus wel noodzakelijk dat je de droom als echt ervaart. Dat je het serieus neemt, en de wolf serieus neemt.”

Gevaren
Hoe leuk of nuttig het misschien ook kan zijn, het is misschien maar beter dat we niet altijd lucide dromen, vertelt Dresler. “Het feit dat de droom maar zo kort duurt voordat je brein je weer in een onbewuste droom stuurt of wakker maakt, geeft aan dat het geen prettige staat is voor het brein.” Toch kan het waarschijnlijk ook weer niet heel veel kwaad, denkt de onderzoeker. Juist omdat het maar om een paar minuten gaat. “Er zijn echter wel enkele aanwijzingen dat bepaalde gedrags- of cognitieve strategieën om dromen op te wekken negatieve effecten hebben op mensen die al enige psychotische of dissociatieve neigingen hebben”, vertelt hij. “Zoals jezelf constant tijdens de dag afvragen of je droomt of niet.” Zo’n bijna paranoïde houding ten opzichte van je eigen geestestoestand kan deze mensen dieper in een dissociatieve toestand drijven, vertelt Dresler.

De komende periode werkt Dresler met zijn team verder aan de technieken om bewuste dromen te induceren, om zo hun onderzoek makkelijker te maken. “Dan kunnen we met een grotere steekproefgrootte werken en kunnen we ook meer mensen en meer succesvolle lucide dromen vanuit thuisopnames krijgen.”