Boom of geen boom met kerst? Zo ontstond de traditie

Waarom de spar onze favoriete kerstboom werd

Scientias A. Stiru 25 december 2024

De traditie om een spar in huis te halen tijdens de donkere wintermaanden gaat honderden jaren terug. Maar deze boom is niet zomaar gekozen.

De oorsprong van de spar als winterversiering ligt in de pre-christelijke tijd. Oude culturen, zoals de Germanen en Kelten, hadden een diepe bewondering voor groenblijvende planten. In een winterlandschap waarin loofbomen kaal waren en de natuur stil leek te staan, behield de spar zijn levendige groene kleur. Dit maakte hem een krachtig symbool van leven, hoop en de terugkeer van de lente. Tijdens winterfeesten, zoals het Germaanse Joelfeest, werden sparrentakken gebruikt om huizen te versieren en kwade geesten te weren.

De opkomst van de kerstboom in de middeleeuwen
De eerste aanwijzingen van de spar als complete kerstboom vinden we in het gebied rond de Baltische Zee en Duitsland. In de 15e en 16e eeuw ontstond daar de traditie van de zogenaamde “Paradijsboom”. Tijdens het jaarlijkse paradijsspel, een middeleeuws toneelstuk dat op kerstavond werd opgevoerd, werd een groene boom versierd met appels en hosties. Deze boom stond symbool voor de Hof van Eden en de zondeval, maar ook voor verlossing en nieuw leven.

Naarmate de paradijsspelen aan populariteit verloren, bleef de gewoonte bestaan om tijdens kerst een versierde boom in steden, dorpen en later in huizen te plaatsen. Rond de 17e eeuw begonnen rijke Duitse families kleine sparren in hun huizen te halen en te versieren met noten, fruit en later ook kaarsen. Deze traditie verspreidde zich langzaam onder bredere lagen van de bevolking.

De kerstboom veroverde Europa
In de 18e en 19e eeuw werd de kerstboom steeds populairder, mede dankzij de Duitse vorstenhuizen. Zo bracht prins Albert, de echtgenoot van de Britse koningin Victoria, de traditie in de jaren 1840 naar Engeland. Een gravure van het koninklijk gezin rondom een versierde kerstboom verscheen in kranten en tijdschriften, waardoor het gebruik razendsnel populair werd onder de Britse bevolking.

Ook in Nederland en andere delen van Europa duurde het niet lang voordat de spar zijn intrede deed als symbool van de feestdagen. Het gemak waarmee de bomen vanuit de noordelijke bossen werden vervoerd, speelde hierin een belangrijke rol. Sparren waren niet alleen groenblijvend en sierlijk van vorm, maar ook relatief makkelijk te kappen en te transporteren.

Waarom de spar boven andere bomen werd verkozen
Naast zijn symboliek en culturele traditie heeft de spar een aantal natuurlijke voordelen die hem perfect maken als kerstboom. De symmetrische piramidevorm maakt het eenvoudig om hem te versieren, terwijl de stevige takken geschikt zijn om ornamenten en kaarsen te dragen. Bovendien verspreidt de spar een kenmerkende, frisse dennengeur die de winterse sfeer in huis versterkt.

De fijnspar (Picea abies), oorspronkelijk afkomstig uit Noord- en Midden-Europa, is al eeuwenlang de meest gebruikte soort. Dit komt onder andere door zijn snelle groei: binnen zo’n 5 jaar bereikt hij een ideale hoogte. Daarnaast behoudt hij zijn naalden relatief goed na het kappen, vooral wanneer hij voldoende water krijgt. Later werden andere soorten, zoals de Nordmann-spar, populair vanwege hun nog betere naaldvastheid.

De kerstboom in de moderne tijd
Met de verspreiding van de kerstboom door Europa en later de wereld, heeft deze traditie zich aangepast aan de moderne tijd. Kunstbomen, alternatieve ontwerpen en duurzaam gekweekte bomen bieden nu meer keuze dan ooit. Toch blijft de essentie onveranderd: de spar staat symbool voor hoop en een nieuw begin tijdens de donkerste dagen van het jaar.