Draagt kennis vooral bij aan leren?

Wat een Romeinse retor te zeggen heeft over de uitdagingen in ons onderwijs

De Morgen M. Dewulf 14 december 2024

Michelle Dewulf, voormalig leraar Latijn en departementshoofd van de lerarenopleiding van HogeschoolPXL

Philip Brinckman raakte in zijn opiniestuk in De Morgen een gevoelige snaar door scherp te analyseren hoe ons onderwijs zijn kennisbasis steeds verder ondergraaft. Zijn analyse biedt een belangrijke waarschuwing: we verliezen uit het oog dat kennis de kern van onderwijs vormt en dat de holistische en constructivistische benaderingen die de laatste decennia dominant zijn geworden, niet altijd bijdragen aan diepgaand leren.

Tegelijkertijd is het belangrijk om verder te kijken dan enkel het vaststellen van de problemen. De vraag is: hoe herstellen we een evenwicht tussen kennisoverdracht en de maatschappelijke uitdagingen waarmee het onderwijs vandaag geconfronteerd wordt?

Kennis als kompas

Brinckman legt de vinger op de wonde door te wijzen op het verlies van verankerde kennis in ons onderwijs. Hij heeft hierin gelijk: zonder een stevig fundament van basisvaardigheden zoals lezen, schrijven en rekenen, kunnen leerlingen niet succesvol navigeren in de complexe wereld van vandaag. Bovendien zien we dat door een overdaad aan versnipperde lesinhouden, invulboeken en een voorkeur voor flitsende werkvormen, de intrinsieke waarde van diepgaand leren en automatiseren verloren gaat.

Ik ben het ermee eens dat een te eenzijdige focus op beleving, remediëring en constructivistische werkvormen heeft geleid tot een verwatering van cognitieve uitdagingen. Dit betekent evenwel niet dat de pedagogische en sociologische vernieuwingen van de afgelopen decennia geen waarde hebben. Integendeel: ze zijn vaak onmisbaar om leerachterstanden te dichten en meer inclusiviteit te brengen. Daarom is een gezonde balans tussen constructivisme en traditionele methoden van belang.

Uitdaging en welbevinden

De karikatuur die Brinckman maakt van ‘pretparkonderwijs’ en ‘TikTok-lessen’ mag geen norm worden, maar het is ook te kort door de bocht om vernieuwing af te doen als oppervlakkig of anti-intellectueel.

Laten we erkennen dat onderwijs altijd in een maatschappelijke context plaatsvindt. De roep om meer inclusiviteit en differentiatie ontstond uit terechte bezorgdheden over sociale ongelijkheid en taalachterstanden. Wat vaak over het hoofd wordt gezien, is dat het vermijden van uitdagingen leerlingen niet sterker maakt, maar juist kan verzwakken. Kinderen en jongeren die van thuis uit onvoldoende gestimuleerd worden, moeten de kans krijgen om voldoende te worden uitgedaagd.

Zoals Brinckman geloof ik dat we opnieuw moeten durven uitgaan van een veeleisend, kennisrijk curriculum. Kennisverwerving mag geen elitair streven worden, maar moet voor alle leerlingen toegankelijk zijn. Diepgaand leren kost soms moeite en tijd en staat niet haaks op het welbevinden van leerlingen. Het ervaren van succes na inspanning draagt juist bij aan zelfvertrouwen en motivatie. Een leerling moet zich daarbij competent voelen in hetgeen hij of zij doet om tot motivatie te komen. Als leraar hoge verwachtingen koesteren is daarbij essentieel.

Nuance

Waar ik Brinckman wil nuanceren, is in zijn kritiek op het ‘sociologische en constructivistische’ denken. De focus op inclusie, differentiatie en leerlingen met een andere taalachtergrond heeft wel degelijk zijn plaats in het onderwijs.

Sociale ongelijkheid is een realiteit die scholen niet alleen kunnen oplossen, maar waar ze wel een belangrijke rol in spelen. Dit vraagt om een verfijnde aanpak waarin we tegelijk inzetten op kennisoverdracht én het ondersteunen van kwetsbare leerlingen.

De cognitieve en constructivistische benadering zijn niet per definitie onverenigbaar. Goede leerkrachten weten dat ze klassieke instructiemethodes nodig hebben om kennis te verankeren, maar dat ze ook eigentijdse en interactieve werkvormen kunnen inzetten om die kennis toegankelijk en toepasbaar te maken.

Het antwoord op de uitdagingen van ons onderwijs ligt evenwel niet in het simpelweg teruggrijpen naar het verleden, maar in het bouwen aan een nieuwe balans. Laten we opnieuw inzetten op de kracht van kennis als fundament, maar ook oog blijven houden voor de maatschappelijke realiteit waarin leerlingen zich vandaag bevinden. Dat evenwicht herstellen is onze grootste uitdaging en onze belangrijkste verantwoordelijkheid.

Zoals de Romeinse retor Quintilianus al benadrukte in zijn Institutio Oratoria, ontstaat leren pas echt in een omgeving waarin actieve kennis centraal staat, maar waarbij een magister aridus (een saaie leraar) moet vermeden worden.